საქართველო - ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანა: ისტორიული სინამდვილე თუ შუა საუკუნეების ლეგენდა?

 

    

    ჩვენ წლების განმავლობაში გვესმის სიტყვები: ,,საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანაა!’ პოპულისტი პოლიტიკოსები, რელიგიური ფანატიკოსები, საეჭვო გზებით გამდიდრებული ბიზნესმენები, საბჭოთა ყაიდის, მორალურად გაკოტრებული და გონებაშეზღუდული ინტელიგენტები და სხვა ათასი ჯურის დემაგოგი ლამის ორმოცი წელია ეკრანებიდან, ტრიბუნებიდან, ამბიონებიდან მთელ ხმაზე გაჰკივის, რომ საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია და ღმერთი არ მიატოვებს მას. ადამიანები ათწლეულები დადიან ეკლესიაში და გაზეპირებული აქვთ ეს ფრაზა, რობოტებივით იმეორებენ ერთსა და იმავეს. ყოველთვის მიკვირდა, როგორ შეიძლება ადამიანმა (ჰომო საპიენსმა, რომელსაც შიმპანზესთან შედარებით განვითარებული ტვინი აქვს) ერთი და იგივე რაღაც იმეოროს დღეები, კვირები, თვეები, წლები, ათწლეულები, ერთი და იგივე ესმოდეს ყოველ კვირას, ერთი და იმავეს კითხულობდეს ყოველ დღე, ერთი და იმავეს იმეორებდეს მუდამ, ყველგან და ყოველთვის და არასდროს დასვას კითხვა: და რა ვიცით, რომ ეს ასეა? ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კითხვა ასეთი იქნება: მაინც საიდან ვიცით ის, რომ საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია? ნუთუ ,,მამაოს’’ ქადაგება ყოველ კვირას ან ,,ეროვნული სულისკვეთებით’’ აღტყინებული რომელიმე პედაგოგის სიტყვები (უკვე მანტრად გადაქცეული ‘საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია’) ჩემი ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად საკმარისია? მართლაც, საიდან ვიცით, რომ საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია? დარწმუნებული ვარ ამ შეკითხვაზე ადამიანთა უმრავლესობა ვერ უპასუხებს (განსაკუთრებით ისინი, ვისაც სწამს, რომ საქართველო ნამდვილად ღვთისმშობლის წილხვედრია). პასუხი კი, ვშიშობ, ბევრს იმედს გაუცრუებს.  

აბო თბილელის მარტვილობაში ავტორი, იოანე საბანისძე, ხაზს უსვამს ქრისტიანულ სამყაროში ქართლის გამორჩეულობას. მისთვის ქართლი არა მხოლოდ ქრისტიანული ცივილიზაციის კიდეს გარიყული ქვეყანა, არამედ ,,წმინდანთა დედაა,’’ ისლამური სამყაროს პირისპირ არსებული ქრისტიანობის ფორპოსტია, სადაც ქრისტიანები იდევნებიან, მაგრამ მიუხედავად წნეხისა და ჩაგვრისა, ,,ჭეშმარიტ სარწმუნოებას’’ მაინც არ თმობენ. უნდა ითქვას, რომ იოანე აქ უფრო რიტორიკულ ხერხს მიმართავს, აზვიადებს არსებულ რეალობას. კვლევის დღევანდელ ეტაპზე ცხადია, რომ ,,არაბობა’’ მთლად ისეთი კოშმარიც არ ყოფილა, როგორც ეს ათწლეულების განმავლობაში ისწავლებოდა ჩვენს სკოლებსა და უნივერსიტეტებში. თუნდაც მარტო ის რად ღირს, რომ არაბობის ყველაზე საშინელი მოვლენა, მურვან ყრუს ლაშქრობა, დღეს ეჭვის ქვეშაა დაყენებული (დანამდვილებით არ ვიცით რამდენად შეესაბამება ისტორიულ რეალობას მარვან იბნ მუჰამადის ის ლაშქრობა, რომელიც ქართულ წყაროებშია აღწერილი), მაგრამ იოანეს ამ რიტორიკული ხერხის გამოყენება სჭირდება, რათა ქართველი ქრისტიანების დევნასა და მიმძლავრებას გაუსვას ხაზი. იოანე საბანისძის ცნობილი თხზულების კითხვისას სულ მიჩნდებოდა ასეთი კითხვა: რატომ არ ახსენებს არსად იოანე საბანისძე იმ გარდამოცემას, რომლის მიხედვითაც ქართლი/საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია? არადა, ძალიან ლოგიკურია, რომ სწორედ ქართლის გამორჩეულობაზე საუბრისას უნდა ეხსენებინა ეს ამბავი. ამაზე უკეთ რით დაამტკიცებდა ქართლის არათუ თანასწორობას, არამედ ერთგვარ უპირატესობასაც დანარჩენი ქრისტიანული სამყაროს წინაშე? მაშინ, რატომ არაფერს ამბობს იოანე ამ საეკლესიო გარდამოცემაზე? პასუხი აშკარაა: იმიტომ არ ამბობს, რომ ამის შესახებ არაფერი იცის. იოანე არაა ერთადერთი ქართველი ავტორი, რომლისთვისაც უცნობია საქართველოს ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობა. ფაქტობრივად, X საუკუნემდე არც სხვა ქართველმა ავტორებმა იციან რაიმე ამ თქმულების შესახებ. ქართლის ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობაზე არაფერია ნათქვამი გვიანანტიკური ხანისა და ადრეული შუა საუკუნეების ისეთ თხზულებებში, როგორებიცაა შუშანიკის მარტვილობა (V ს.), ევსტათი მცხეთელის მარტვილობა (VI ს.), აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობა (VII ს.), მეფეთა ცხოვრება (VIII ს.), ვახტანგ გორგასლის ცხოვრება (VIII ს.),  ქართლის მოქცევა (IX-X სს.), გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება (X ს.), სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრება (X ს.) და ა.შ. ამის შესახებ არაფერია ნათქვამი გვიანანტიკური ხანისა და ადრეული შუა საუკუნეების ჰიმნოგრაფიასა და ლიტურგიკული ხასიათის კრებულებში. საინტერესოა, რომ გიორგი მერჩულემ უკვე იცის ლეგენდა ბაგრატიონთა დავით წინასწარმეტყველიდან წარმოშობის შესახებ, ის საუბრობს ქართლისა და ქართული ენის მნიშვნელობაზე, მაგრამ არსად ახსენებს ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობას. მოკლედ , არც ერთ ადრეულ ქართულ (მით უმეტეს, არაქართულ) წყაროში ერთი სიტყვითაც არაა ნახსენები, რომ ქართლი ღვთისმშობლის წილხვედრი იყო. აბა, საიდან წარმოიშვა ეს ლეგენდა?

            ღვთისმშობლის თაყვანისცემა ქრისტიანულ სამყაროში უცბად არ გაჩენილა, რაც არ უნდა უცნაურად მოეჩვენოს ბევრს, ღვთისმშობლის კულტი ნელ-ნელა, საუკუნეების განმავლობაში, იზრდებოდა და ყალიბდებოდა ქრისტიანთა შორის. ადრეულ ქრისტიანობაში ღვთისმშობელი სულაც არ ყოფილა განსაკუთრებული მნიშვნელობის წმინდანი. პირველ ქრისტიანებში ნამდვილად ვერ ვხვდებით ღვთისმშობლის იმგვარ თაყვანისცემას, როგორც ეს გვიანდელი რომის იმპერიაში, შემდეგ კი კათოლიკურ ევროპასა და ბიზანტიაში გვხვდება.[1] მოგვიანებით, ბიზანტიურმა ტრადიციამ ღვთისმშობელი უმაღლეს ანგელოზებრივ არსებებზე, სერაფიმებსა და ქერუბიმებზეც, აღმატებულად გამოაცხადა. ღვთისმშობლის თაყვანისცემა ქართლში უკვე ადრეული ეტაპიდანვე იწყება, რასაც არქეოლოგიური აღმოჩენებიც ადასტურებს (მაგ. ნაგზაურას მონასტრის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი სტელები), თუმცა გვიანანტიკური ხანისა და ადრეული შუა საუკუნეების ქართულ ლიტერატურაში ქართლის მიმართ ღვთისმშობლის განსაკუთრებული მფარველობის რწმენა არ დასტურდება.

IX-X საუკუნეებში ქართველებმა აქტიურად დაიწყეს ბიზანტიის იმპერიის ტერიტორიაზე ახალი მონასტრული კოლონიების დაარსება. ქართველები მიეშურებოდნენ მცირე აზიის, ბალკანეთისა და კონსტანტინოპოლისაკენ. ისინი შორდებოდნენ მშობლიურ მიწას, რათა უცხოობასა და მწირობაში სულის ხსნა ეპოვათ, მაგრამ ამავე დროს უცხოეთში ქართული კულტურის დიდებულ კერებს ქმნიდნენ. ცხადია, ქართული მონასტრების დაარსებისას მათ აქტიური ურთიერთობა უწევდათ სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლებთან. ყველაზე მკვეთრად ქართველები, სწორედ, აღმოსავლეთ რომის იმპერიის საერო და საეკლესიო წრეებში გაბატონებულ მტრულ დამოკიდებულებას შეეჩეხნენ. ,,რომაელებში’’ (ბიზანტიის იმპერიის მცხოვრებნი ბოლომდე ასე მოიხსენიებდნენ თავს და არა ,,ბიზანტიელებად’’, როგორც მათ მეჩვიდმეტე საუკუნეში გერმანელმა სწავლულებმა შეარქვეს) არაბერძნულად მოლაპარაკე ქრისტიანები დიდ ეჭვებს იწვევდნენ. საგულისხმოა ერთი ეპიზოდი გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრებიდან, როდესაც ანტიოქიელმა სამღვდელოებამ ქართველებს ერესში დასდო ბრალი, გიორგი მთაწმინდელმა თავისი ბრწყინვალე სიტყვითა და რიტორიკული ნიჭით შეძლო საქართველოს ეკლესიის ღირსებისა და დამოუკიდებლობის დაცვა. სხვათა შორის, გიორგი მთაწმინდელს არსად უხსენებია ღვთისმშობლისადმი ქართლის წილხვედრობა, მაშინ როცა ქართლსა და ეგრისში (,,აფხაზეთში’’) მოციქულთა ქადაგება დაიმოწმა და ასე გააჩუმა ანტიოქიელი სამღვდელოება. როგორც ჩანს, ასეთი ინციდენტები ხშირი იყო და ამგვარი დამოკიდებულება არ ამოიწურებოდა ერთეული შემთხვევებით. ბიზანტიელების მხრიდან მუდმივმა დამცირებამ და შევიწროებამ ქართული ეთნიკური იდენტობის გამძაფრება გამოიწვია. საერთოდ, გავრცელებულია სტერეოტიპული შეხედულება თითქოს XIX-XX საუკუნეებამდე  ეთნიკურობას დიდი მნიშვნელობა არ ენიჭებოდა. ცხადია, ნაციონალიზმი მოდერნული ეპოქის შვილია, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ შუა საუკუნეებში ეთნიკურ ვინაობა არ იყო მნიშვნელოვანი. ბიზანტიაში ეთნიკურობა სერიოზულ ფაქტორს წარმოადგენდა. ბიზანტიის ისტორიის ცნობილმა მკვლევარმა, ენტონი კალდელისმა, ახლახან გამოცემულ მონოგრაფიაში კარგად აჩვენა თუ რამდენად ძლიერი იყო ბიზანტიელების ანუ ,,რომაელების’’ ეთნიკური თვითცნობიერება (რომანიის კონცეპტი) და რამხელა მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ისინი სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების ასიმილაციას (რაც მხოლოდ ბიზანტიის იმპერატორისადმი მორჩილებით ნამდვილად არ ამოიწურებოდა, არამედ უამრავ სხვა ფაქტორს გულისხმობდა) და, ამ ასიმილაციის მიუხედავად, რამდენად მყარი იყო ზოგიერთი ეთნიკური ჯგუფის იდენტობა. ბიზანტიაში ეთნიკურობას ყოველთვის ექცეოდა ყურადღება, ბიზანტიელი ინტელექტუალები ხშირად უსვამდნენ ხაზს ამა თუ იმ ცნობილი პირის ეთნიკურ წარმომავლობას. მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, თუ რამდენად შეძლებდა ესა თუ ის გამორჩეული პირი ,,გარომაელებას’’ და თავისი ,,ბარბაროსული’’ ჩვეულებების დავიწყებას. მეტიც, ბევრ ბიზანტიელ მოღვაწეს მიუხედავად იმისა, რომ უკვე მთლიანად იყო ასიმილირებული ბიზანტიურ სამყაროში, მაინც კარგად ახსოვდა თავისი ეთნიკური წარმომავლობა, ახსენებდა კიდეც ამ წარმომავლობას და შესაძლოა წინაპრების ენაც სცოდნოდა.[2] არც ის აზრია მართებული, რომლის მიხედვითაც სარწმუნოების შეცვლა ავტომატურად ეთნიკური იდენტობის ცვლილებას ნიშნავდა. მაგალითად, შუა საუკუნეების ქართულ ლიტერატურაში კარგად არჩევდნენ ვინ იყო ტომით, ნათესავით ქართველი და ვინ სარწმუნოებით. შუა საუკუნეების ქართველმა და არაქართველმა ავტორებმა ძალიან კარგად იცოდნენ, რომ ადამიანის შეიძლება ტომით, ნათესავით, ანუ ეთნიკურად, ქართველი ყოფილიყო, მაგრამ სარწმუნოებით სომეხი ანუ არაქალკედონელი, მიაფიზიტი.

სწორედ ამ ეთნიკური თვითცნობიერების ამაღლებასა და გამძაფრებას უნდა უკავშირდებოდეს ქართული მესიანისტური იდეოლოგიის ჩამოყალიბება X-XI საუკუნეებში. ჩემთვის ცხადია, რომ ლეგენდა ქართლის ღვთისმშობლისადმი წილხვედრილობის შესახებ უცხოეთის ქართულ სამონასტრო კოლონიებში შეითხზა, რათა ბერძნებთან კამათისას ქართველებს უფრო მეტი თავდაჯერებულობა ჰქონოდათ. ქართული მესიანისტური იდეოლოგია რამდენიმე სერიოზულ თქმულებას მოიცავდა: უპირველეს ყოვლისა, რასაკვირველია, ეს იყო ლეგენდა ქართლის ღვთისმშობლისადმი წილხვედრილობის შესახებ, რომელიც, აშკარად, წმინდა ქართული აპოკრიფია, მოციქულთა ქადაგება საქართველოში (უნდა ითქვას, რომ ეს ლეგენდა ქართველების მოგონილი არაა, საეკლესიო გარდამოცემა ქართლსა და ეგრისში მოციქულთა ქადაგების შესახებ ქართულში ბიზანტიური მწერლობიდან გავრცელდა. ჩემი დაკვირვებით, ამ ლეგენდას რაღაც უძველესი, გნოსტიკური წარმომავლობა უნდა ჰქონდეს), ქართლის ქრისტიანული სამყაროს განაპირას ყოფნა და ჭეშმარიტი სარწმუნოების დაცვა ,,აგარიანთა’’ შემოტევისას (იოანე საბანისძე), ქართველი ერის მესიანისტური მისია ბოლო ჟამს (იოანე-ზოსიმე), ლეგენდა ბაგრატიონთა ბიბლიურ დავითთან (და შესაბამისად, ღვთისმშობელთან) ნათესაობის შესახებ (თუმცა ჯერ კიდევ ექვთიმე თაყაიშვილმა აჩვენა, რომ ბაგრატიონები სომეხი ბაგრატუნების გაქართველებული შტო იყო). ლეგენდა ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობის შესახებ ქართველთათვის ყველაზე მძლავრ სტიმულად იქცა და XIX-XX საუკუნეების განმავლობაში, ნაციონალიზმის აღმავლობის ეპოქაში ამ იდეამ სრულიად ახლებური დატვირთვა შეიძინა.

 ქართულ ლიტერატურაში ქართლის ღვთისმშობლისადმი წილხვედრილობის ყველაზე ადრეული მინიშნება X საუკუნეში გვხვდება. ილარიონ ქართველის ცხოვრებაში საინტერესო ეპიზოდის შესახებ ვკითხულობთ. მცირე აზიის ოლიმპოს მთაზე, ერთ-ერთ მცირე ეკლესიაში, დამკვიდრებული ილარიონი და მისი თანმხლები ქართველი მონაზვნები ადგილობრივი მონასტრის მონაზონმა დაინახა. ბერძენი მონაზონი ახლად მოსულ უცხოელ მონაზვნებს შეხვდა და მათი გაცნობა მოისურვა. ილარიონმა ამ მონაზონს სთხოვა მისთვის სეფისკვერი და ზედაშე მიეტანა, რათა ეკლესიაში წირვის დაყენება შესძლებოდა. მონაზონი მონასტერში დაბრუნდა და ილარიონისა და მისი სამონასტრო კრებულის ამბავი ადგილობრივ მამასახლისს (მონასტრის წინამძღვარს) მოუყვა. წინამძღვარი გაბრაზდა. რა თქმა უნდა, მახლობელ ეკლესიაში დამკვიდრებულ, უცხო ენაზე მოლაპარაკე მონაზვნებს ეჭვით დაუწყო ყურება და მათი გაძევება გადაწყვიტა (ვინ იცის, რა სარწმუნოების არიანო), მაგრამ იმ ღამეს მამასახლისმა ჩვენებაში ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი იხილა, რომელმაც მონასტრის წინამძღვარს რისხვით უთხრა: „ჰოი, უბადრუკო, რაჲსა ინებე განძებაჲ უცხოთაჲ მათ, რომელნი მოსრულ არიან სიყუარულისათჳს ძისა და ღმთისა ჩემისა... და არა დაიმარხე მცნებაჲ იგი უცხოთა და გლახაკთა შეწყნარებისათვის, ვითარ-ეგე ეტყჳს მდიდარსა მას უფალი ჩემი და ძე ჩემი. ანუ არა უწყია, ვითარმედ მრავალნი დამკვიდრებულ არიან მთასა ამას მათისა ენისა მეტყუელნი და ცხოვრებად არიან ღმრთისა მიერ? და რომელნი მათ არა შეიწყნარებენ, მტერ ჩემდა არიან, რამეთუ ჩემდა მონიჭებულ არს ძისა მიერ ჩემისა ნათესავი იგი შეურყეველად მართლმადიდებლობისათჳს მათისა, ვინაჲთგან ჰრწმენა სახელი ძისა ჩემისაჲ და ნათელ იღეს (ხაზგასმა ჩემია - შ. მ.)“.[3]

ამ ეპიზოდში უკვე ცხადადაა მინიშნებული, რომ ძე ღმრთისამ ,,ნათესავი იგი’’ ანუ ქართველი ერი მზრუნველობისა და მფარველობისათვის ღვთისმშობელს მიანიჭა. ცხადია, აქ წილხვედრობაზეა საუბარი. ღვთისმშობელს განსაკუთრებული დამოკიდებულება აქვს ქართველების მიმართ, იცავს ქართულ ენაზე მოლაპარაკე მონაზვნებს, რომლებიც თურმე მრავლად იყვნენ იმ მთაზე დამკვიდრებულნი და მონასტრის მამასახლისს აუწყებს, რომ ქართველები ძე ღმრთისას ღვთისმშობლისათვის მათი ,,შეურყეველი მართლმადიდებლობის’’ გამო მიუბარებია. დღეს ილარიონ ქართველის ცხოვრების რამდენიმე რედაქციაა ცნობილი. ილარიონ ქართველის ცხოვრების უძველესი, თავდაპირველი რედაქცია X საუკუნის I ნახევარში შეიქმნა, ხოლო შემდეგში, მასზე დაყრდნობით დაიწერა ვრცელი, მეტაფრასული რედაქცია - XI საუკუნეში.[4] მეცნიერთა შორის არაა ერთი აზრი იმის შესახებ თუ რა ენაზე დაიწერა თავდაპირველად ეს თხზულება - ბერძნულად თუ ქართულად. ილარიონის ცხოვრების თავდაპირველ ავტორად ბასილი პროტოასიკრიტი (‘πρωτ[ο]ασηκρῆτις’ ანუ იმპერატორის კანცელარიის უფროსი მოხელე) ითვლება. კორნელი კეკელიძის შეხედულების თანახმად, ბასილი ბერძენი და იყო სწორედ მას ეკუთვნის ბასილზე პირველი თხზულება (რომელიც უფრო ენკომია ანუ შესხმა იყო და არა ვრცელი ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოები), თუმცა მ. დოლაქიძეს სხვანაირად მიაჩნია. მისი აზრით, ბასილი ქართველი უნდა ყოფილიყო და ილარიონზე პირველი თხზულებაც ქართულად უნდა დაეწერა, რადგან ტექსტების ფილოლოგიური ანალიზი არ ადასტურებს ბერძნული დედნის არსებობას (მ. დოლაქიძის არგუმენტები, პირადად მე, ძალიან დამაჯერებლად და ლოგიკურად მეჩვენება).[5] ასეა თუ ისე, იდეა რომლის თანახმადაც ღვთისმშობელი განსაკუთრებულ მზრუნველობას იჩენს ქართველების მიმართ უძველეს (კიმენურ) და მეთერთმეტე საუკუნეში შექმნილ მეტაფრასულ რედაქციებშიც ვხვდებით.[6] აქ მხოლოდ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ბასილი იყო პირველი ავტორი, რომლის შემოქმედებაშიც ჩაისახა იდეა ქართლის მიმართ ღვთისმშობლის განსაკუთრებული დამოკიდებულების შესახებ (არაა გამორიცხული ეს თავად ბასილის ან წმინდა ილარიონის რომელიმე მოწაფის (ვისგანაც ბასილი იღებდა ცნობებს წმინდა ილარიონზე) ფანტაზიის ნაყოფი ყოფილიყო).

            ქართველებისა და ქართული ენის მიმართ ღვთისმშობლის განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჩანს გიორგი მთაწმინდელის იოანესა და ექვთიმე ათონელის ცხოვრებიდანაც, სადაც გიორგი მთაწმინდელი ჰყვება სასწაულებრივ ეპიზოდს ექვთიმე ათონელის ბავშვობიდან. ექვთიმე პატარაობიდან ბიზანტიაში ზირდებოდა. მიუხედავად იმისა რომ მამამისმა, იოანემ, ქართული ასწავლა, ექვთიმეს ქართულად საუბარი მაინც უჭირდა. ერთხელ, ადრეულ ასაკშივე, ექვთიმე მძიმე სენით გამხდარა ავად და სიკვდილის პირას ყოფილა, თუმცა ღვთისმშობლის გამოცხადების შემდეგ ახალგაზრდა ექვთიმე განკურნებულა. თავად იოანე იხსენებდა, რომ პატარა ექვთიმეს თავად მოუყოლია მისთვის ამ სასწაულის შესახებ: ,,აწღა წარმომიდგა ვინმე დიდებული დედოფალი და მრქუა ქართულითა ენითა: ,,რაჲ არს, რაჲ გელმის, ეფთჳმე?“ ხოლო მე ვარქუ, ვითარმედ: ,,მოვკუდები, დედოფალო.“ და ვითარცა ესე ვთქუ, მომეახლა და მიპყრა ჴელსა და მრქუა: ,,არარაჲ არს ვნებაჲ შენ თანა, აღდგე, ნუ გეშინინ და ქართულად ჴსნილად უბნობდი.’’[7] ამის შემდეგ ექვთიმე თავისუფლად საუბრობდა ქართულად. მართალია, აქ არ გვაქვს პირდაპირი მინიშნება წილხვედრობაზე, მაგრამ ქართველებისა და ქართული ენის მიმართ ღვთისმშობლის განსაკუთრებული დამოკიდებულება ცხადია, რაც აშკარად უცხოეთის ქართული მონასტრულ კოლონიებში გაბატონებული იდეოლოგიის გამოხატულებაა (სწორედ ამ იდეოლოგიურ გარემოში, ამავე წრეში, წარმოიქმნა ლეგენდა წილხვედრობის შესახებ).   

მაგრამ ვინ იყო ის ავტორი, რომელმაც ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიაში, პირველად, ცხადად, გარკვევით და ვრცლად გადმოგვცა ეს ლეგენდა? ეს ავტორი იყო არსენ იყალთოელი (გარდ. დაახ. 1127) -  დავით აღმაშენებლის თანამოღვაწე. სწორედ არსენია ის ავტორი, რომლის თხზულებაშიც, პირველად, სრული სახით გვხვდება ლეგენდა ქართლის ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობის შესახებ. როგორც ჩანს მეთერთმეტე საუკუნის ბოლოს ამ აპოკრიფმა უკვე საბოლოო და ჩამოყალიბებული სახე შეიძინა. საინტერესოა რომ არსენი დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდა ბიზანტიაში, შესაბამისად, დიდი ალბათობით, მან ეს თქმულება უცხოეთის ქართული სამონასტრო კოლონიებიდან ჩამოიტანა. არსენი წილხვედრობაზე საუბრობს თავის ცნობილ თხზულებაში, რომელიც მან წმინდა ნინოს მოღვაწეობაზე დაწერა (დაახ. 1100 წლისათვის): ,,ხოლო ჩვენ აქა ვყოფთ დასაბამი სიტყჳსა, მაუწყებელი ჴსნისა და ცხორებისა ჩუენისაჲ, რამეთუ, ვითარცა წერილ არს, შემდგომად ამაღლებისა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესისა და მოვლინებითა სულისა წმიდისაჲთა წმიდათა მოციქულთა ზედა და განყოფათა ენათაჲსა მსგავსადვე ენისა მოცემულისა, წილ-ხუდა იგივე ქუეყანაჲ თჳთოეულსა და ქადაგებდეს სიტყვასა ჭეშმარიტებისასა ყოველთა ქალაქთა და სოფელთა, ხოლო წმიდასა იოანეს, მახარებელსა და ღმრთისმეტყუელსა, ეგრეთვე სამ-გზის წილ-გდებითა ხუდა კერძოჲ ეფესოისაჲ, ქუეყანისა ასიისაჲ, და აწუევდეს წმიდანი მოციქულნი წარსვლად ქადაგებასა მათ მსგავსადვე მათსა, ხოლო იგი მიზეზ ჰყოფა არაფლობად განშორებისა ყოვლად-წმიდისა ღმრთისმშობელისაგან, არამედ ჰმსახურებდა მას სახლსა შინა თჳსსა - სიონს; ამისა შემდგომად ჰრქუა მას წმიდამან დედოფალმან, მადლითა ქრისტესითა დედამან მისმან: არა ჯერ-მიჩნს შვილო, რაითა მოყუასნი და ძმანი შენნი განვიდენ ქადაგებად სახელსა ქრისტეს, ძისა და ღმრთისა ჩემისასა, და მოიმოწაფნენ წარმართნი და შენ უქმად სდგე ჩემისა ოდენ მოღუაწებისათვის; და კუალად განყოფასა შენსა ჩემგან იჭუელ ვარ, ნუუკუე არა სათნო იყოს უფლისა, რომელმან გვიბრძანა ერთად ყოფაჲ. და აქ უკუე წარვედ შენცა ქუეყანასა მას, რომელი წილ-გუხდა, და მოვიდე მეცა შენ თანა, რაჲთა ორივე სრულ იქმნას: შენიცა ქადაგებაჲ და კუალად ჩემგან განუშორებლობაჲ; ესრეთ რაჲ უბრძანა საყუარელსა მას, და წარემართა მის თანა სვლად და ქადაგებად, და მაგდანელი მარიამ და სხუანი მენელსაცხებლენი მათ თანა. და ვითარ ვიდოდეს სამ დღე ოდენ, მაშინ გამოუჩნდა მაცხოვარი და უბრძანა საყუარელისა მისთვის წარსვლაჲ ქადაგებად და მენელსაცხებელთა მათ მის თანა, თანამწედ და მოღუაწედ მისა; ხოლო ყოვლად-წმიდასა დედასა მისსა ჰრქუა: არა მნებავს ქადგებად წარსვლაჲ შენი, არამედ წარვედ შენ სახიდ შენდა სიონდ, რამეთუ ნაწილ შენდა არიან ადვილ მოსაქცეველნი ერნი წარმართნი და ქუეყანაჲ მათი. ხოლო აღ-რაჲ-ესრულნენ ქუაყანასა ესე ჟამნი დღეთა შენთანი, არა ხოლო იოანე, არამედ ყოველნი მოციქულნი კიდით ქუეყანისაჲთ შემოვკრიბნე შენდა და მე თავადი მოვიდე წარყვანებად სულისა შენისა, რომელი-იგი აღუსრულა, ვითარცა აღუთქუა. ხოლო ვინაჲ მიიწია ყოვლად-წმიდაჲ იგი, აკურთხა ქუეყანაჲ იგი სლვითა თჳსითა და კუალად იერუსალემდ მოიქცა. და იყოფებოდა სახლსა მას იოანესსა სიონს შინა. და იყო მოქალაქობაჲ მისი ყოვლად-საკჳრველ და უაღრეს ბუნებათა ყოველთა დღეთა ცხორებისა მისისათა ქუეყანასა ზედა; ხოლო განვიდა რაჲ სოფლისა ამისგან დიდებულითა მით მიცვალებითა, და აღვიდა სუფევად ძისა მისისა თანა. ამისა შემდგომად წელთა მრავალთა შორის გარდასვლისა მოხედვა ყო ზეცით წყალობით ყოვლად-სახიერმან დედოფალმან და მოიხსენა უფლისა მიერ და ძისა თჳსისა წილხუდომილი იგი მისდა ქუეყანაჲ და ნათესავი ჩუენი, რამეთუ ნაწილ მისა ჩუენ ვართ, ნათესავი ქართველთანი, და ნეტარ ვართ ჩუენ და სამ ნეტარ, რამეთუ ნაწილ მისა ვიწოდენით. და იგი არს შემდგომად ღმრთისა მხსნელი და განმათავისუფლებელი ჩუენი მწარისა მისგან მონებისა და სრულიადისა ტყუეობისა მთავრისა მის ბნელისა“.[8]

            არსენი სიხარულით აუწყებს ქართველებს, რომ ისინი სამგზის ნეტარნი არიან, რამეთუ ქართლი (საქართველო) ღვთისმშობლის წილხვედრია. არსენის სიხარული აშკარაა და გასაგები, მაგრამ აქ ერთ სერიოზულ გაუგებრობას აქვს ადგილი. ცოტა უკან დავბრუნდეთ. არსენის შავით თეთრზე უწერია, რომ იოანეს წილად ხვდა ეფესოს მხარე, რომელიც მცირე აზიაში მდებარეობდა (,,ხოლო წმიდასა იოანეს, მახარებელსა და ღმრთისმეტყუელსა, ეგრეთვე სამ-გზის წილ-გდებითა ხუდა კერძოჲ ეფესოისაჲ, ქუეყანისა ასიისაჲ“), მაგრამ იოანე იერუსალიმის დატოვებას არ აპირებდა, რადგან უფალს მისთვის ღვთისმშობელზე ზრუნვა ჰქონდა მიბარებული, თუმცა ღვთისმშობელმა გამოსავალი იპოვა. ის იოანეს ეფესოში წაჰყვებოდა. იოანეს არ მოუწევდა თავის მისიონერულ საქმიანობაზე უარის თქმა, ამავე დროს ღვთისმშობელიც მასთან იქნებოდა. მართლაც, იოანემ და ღვთისმშობელმა მენელსაცხებლე დედებთან ერთად იერუსალიმი დატოვეს და ეფესოსკენ გაეშურნენ, მაგრამ გზაში მათ უფალი გამოეცხადა. მან იოანესა და მენელსაცხებლე დედებს ეფესოში გზის გაგრძელება უბრძანა, ხოლო ღვთისმშობელს უთხრა, შენი ეფესოში გამგზავრება არ მსურს, უკან იერუსალიმში, შენს სახლში, დაბრუნდიო, ,,რამეთუ ნაწილ შენდა არიან ადვილ მოსაქცეველნი ერნი წარმართნი და ქუეყანაჲ მათი’’ ანუ ის ერი და ქვეყანა, რომელიც შენ გხვდა წილად ადვილად მოექცევიანო ქრისტიანობაზე, მაგრამ არსენი აქ არ ამბობს თუ ვინაა ეს წარმართი ერი და სადაა მათი ქვეყანა. ის ხომ იოანეს ეფესოში მიჰყვებოდა? მაგრამ რამდენიმე წინადადების შემდეგ არსენი გვამცნობს რომ თურმე ღვთისმშობელს არ დაუვიწყია ქართველები, მოხედა და წყალობა მოუვლინა მათ. კი, მაგრამ ღვთისმშობელი ხომ იოანეს ეფესოში მიჰყვებოდა და არა ქართლში? არსენი არაფერს ამბობს იმაზე, თუ როდის და რანაირად ხვდა წილად ღვთისმშობელს ქართლი. საქმე ისაა რომ არსენი მექანიკურად იწერდა ძალიან ცნობილ აპოკრიფს იოანე მახარებლის მისიონერული მიმოსვლის შესახებ. ამ აპოკრიფში ღვთისმშობელზეც არის საუბარი, რადგან აპოკრიფული ლეგენდის თანახმად, უფალმა იოანეს დაავალა ღვთისმშობელზე ზრუნვა. არსენი ამ ლეგენდას მექანიკურად იწერდა, დასაწყისში საერთოდ დაავიწყდა, საერთოდ, რატომ იწერდა ამ აპოკრიფს, მაგრამ რამდენიმე წინადადების შემდეგ გაახსენდა, რომ აქ უნდა ჩაემატებინა ქართული აპოკრიფი, რომლის მიხედვითაც თითქოს ქართლი წილად ხვდა ღვთისმშობელს (და რომლის შესახებაც ბერძნულ წყაროებში სიტყვაც არაა ნახსენები) და სწორედ ბოლოს ახარებს ის ქართველებს, რომ თურმე ისინი ღვთისმშობლის წილი არიან.

            ამის გარდა, არსენი ნინოს მოღვაწეობას სხვა ისეთ დეტალებს ამატებს, რომლებიც წმინდა ნინოს ცხოვრების უძველეს რედაქციებში საერთოდ არ გვხვდება.  თურმე წმინდა ნინო იერუსალიმში, თავის სენაკში, დღე და ღამე ლოცულობდა და მარხულობდა, როდესაც ერთხელ, მეექვსე ჟამს (ჩვენი დროით დღის თორმეტი საათი), წმინდანი ,,რეცა აღტაცებულ იქმნა’’ და მარიამ ღვთისმშობლის სენაკში აღმოჩნდა, სიონში. ღვთისმშობელმა წმინდა ნინოს უთხრა, რომ ის მის წილხვედრ ქვეყანაში უნდა წასულიყო საქადაგებლად. წმინდა ნინომ ღვთისმშობელს შესჩივლა, უთხრა რომ ის იყო დედაკაცი ,,უცხოჲ, უნდოჲ, უსწავლელი“, შესაბამისად, ამ რთული მისიისათვის სრულიად შეუფერებელი. მაგრამ ღვთისმშობელმა თავის საწოლზე გადაფარებულ ვაზის ტალავრისკენ გაიწოდა ხელი, ვენახს ტოტები მოჰკვეთა, მისგან ჯვარი გააკეთა, ეს ჯვარი წმინდა ნინოს მისცა და გაამხნევა, რომ ის მუდამ მასთან იქნებოდა და შემწეობას არ მოაკლებდა. სწორედ ამ ვაზის ჯვრით წამოსულა ნინო ქართლისკენ.[9]

XII-XIII საუკუნეებიდან ლეგენდა ქართლის/საქართველოს ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობის შესახებ უკვე ფართოდ ვრცელდება ქართულ საისტორიო თუ საღვთისმეტყველო მწერლობაში. ეს იდეა მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს მაღალი და გვიანი შუა საუკუნეებისა (XII-XV სს.) და ახალი პერიოდის (XVI-XIX სს.) საქართველოს ინტელექტუალურ ცხოვრებაში, მეოცე საუკუნის მიწურულს კი ის ქართული ეთნო-რელიგიური ნაციონალიზმის განუყოფელ ნაწილად იქცევა.

            დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობის იდეა უცხოეთის ქართულ სამონასტრო კოლონიებში X საუკუნის I ნახევარში ჩაისახა. რა თქმა უნდა, ამ ლეგენდას არაფერი აქვს საერთო ისტორიულ რეალობასთან და საქრათველოს ღვთისმშობლისადმი წილხვედრობა არავითარი სანდო წყაროთი არ დასტურდება. ვფიქრობ, ძალიან აშკარაა ის, თუ რატომ, რა მიზნის მისაღწევად შექმნეს ქართველებმა ეს ლეგენდა. X საუკუნიდან XII საუკუნის დამდეგამდე ანუ ბასილი პროტოასიკრიტიდან არსენ იყალთოელამდე, წილხვედრობის ლიტერატურულმა ტრადიციამ ევოლუციის ხანგრძლივი გზა განვლო. ლიტერატურული და საღვთისმეტყველო დამუშავებისა და გამდიდრების შედეგად ჩვენ მივიღეთ შუა საუკუნეების ქართული მესიანისტური იდეოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი მითი, რომელსაც ქართულ რელიგიურ ნაციონალიზმში დღემდე უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია.   

        

 

 

 

 

 

---

[1] Stephen Shoemaker, Mary in Early Christian Faith and Devotion (New heaven and London: Yale University Press, 2016), 35-62.

[2] Antony Kaldellis, Romanland: Ethnicity and Empire in Byzantium (Cambridge, Massachusetts/London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2019), 123-155.

[3] ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, II (XI-XV  სს.), რედ. ილია აბულაძე (თბილისი, 1967), 20.// https://dlab.ug.edu.ge/books/detail/180

 [4] მანანა დოლაქიძე, ,,ილარიონ ქართველის ცხოვრების’’ ძველი რედაქციები (თბილისი, 1974), 55-57.

[5] დოლაქიძე, ,,ილარიონ ქართველის ცხოვრების’’ ძველი რედაქციები, 32-34.

[6] ნესტან სულავა, ,,წმ. ილარიონ ქართველი ძველ ქართულ მწერლობაში’’, თსუ საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტის შრომები, XI (თბილისი, 2006), 50.

[7] ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, II, 61.

[8] ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, III (მეტაფრასული რედაქციები: XI-XIII სს.), რედ. ილია აბულაძე (თბილისი, 1971), 15-16.

[9] ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, II, 17.

პასუხი ბ-ნ გიორგი ჩუბინიძეს ისტორიული ქრისტეს შესახებ

 

        რამდენიმე ხნის წინათ, ჩემს ბლოგზე განთავსებულ სამეცნიერო-პოპულარულ სტატიაზე ,,ისტორიული ქრისტე’’, ბ-ნმა გიორგი ჩუბინიძემ დაწერა რეცენზია სახელწოდებით ,,მათითაშვილის მეცნიერული ნატყუარნი „ისტორიულ ქრისტესა და კანონიკურ სახარებანზე“, სადაც ,,მეცნიერული ნატყუარის’’ საკუთარი, ფრიად ორიგინალური განმარტება შემოგვთავაზა და ,,უხეშ უზუსტობებში’’ დამდო ბრალი. თვალის ერთი გადავლებითაც ჩანს, რომ პატივცემული ოპონენტის სტატია ძალიან შორსაა რაიმე სახის აკადემიურობისგან და გულმხურვალე მორწმუნისაგან, ცხელ გულზე, ერთ ღამეში რეკორდული სისწრაფითა და კეთილმორწმუნე მოშურნეობით, დაწერილ პასკვილს უფრო წარმოადგენს, ვიდრე სამეცნიერო რეცენზიას. ცხადია, რომ ბატონი ჩუბინიძე საერთოდ არ იცნობს თანამედროვე აკადემიურ ლიტერატურას ისტორიული ქრისტეს შესახებ, აშკარაა რომ მისი ცოდნა იესოს შესახებ ,,მამაოებისგან’’ ან ,,ღვთივგაბრძნობილი სტარცების’’ თხზულებებში ამოკითხული ინფორმაციით ამოიწურება (რასაც, დიდი ალბათობით, რუსულ საეკლესიო საიტებზე ეცნობა). ბატონი ჩუბინიძე დარწმუნებულია, რომ ,,შეცდომებში’’ გამოგვიჭირა. მე უფრო სერიოზულ არგუმენტებს ველოდი, თუმცა იმედგაცრუებული დავრჩი. არა უშავს. მორწმუნეთა ,,ცოდნით’’ არა ერთხელ დავრჩენილვარ იმდეგაცრუებული და არც ესაა რაიმე სიახლე, მაგრამ ჩემი მიზანი სულაც არ ყოფილა პატივცემული ოპონენტის განერვიულება. პატივცემული ოპონენტის განრვიულება კი იმ ფაქტებმა გამოიწვია, რომლებსაც თავად აშკარად არ იცნობდა და რომლებიც მის რელიგიურ რწმენას უსირცხვილოდ და დაუფარავად ეწინააღმდეგება.

            პატივცემულმა ჩუბინიძემ თავის რეცენზიას სახარებისეული სიტყვები წაუმძღვარა: ,, მას ჟამსა შინა იტყოდა იესუ და თქუა:  აღგიარებ შენ, მამაო, უფალო ცისა და ქუეყანისაო, რამეთუ დაჰფარე ესე ბრძენთაგან და მეცნიერთა და გამოუცხადე ესე ჩჩჳლთა.“ როგორც მე მივხვდი (შეიძლება ვცდები), ,,ბრძენ მეცნიერებში’’ მე მგულისხმობს (გასაგებია, რომ ამ შემთხვევაში ეს კომპლიმენტი არაა), მაცდური საწუთროს ამაო,საერო ცოდნით დატყვევებულს, ხოლო საღვთო სიბრძნეს შემსჭვალულ უმანკო ჩვილში საკუთარ თავს. ბ-ნი ჩუბინიძის ჩვილობის რა მოგახსენოთ, მაგრამ მის არგუმენტებს ნადმვილად შეიძლება ვუწოდოთ ,,ჩვილური.’’

            ჩუბინიძის კრიტიკას მოკლედ ვუპასუხებ. კიდევ ერთხელ შევაჯამებ ჩემს მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებსა და არგუმენტებს: დიახ, არც ერთი სახარებიდან არ ჩანს, რომ რომელიმე მათგანი მოციქულის დაწერილია და ამ ფაქტის საწინააღმდეგოდ იოანეს სახარების ბოლოში ვინმე იოანესგან საკუთარი თავის დასახელბა ვერაფერი არგუმენტია, იმიტომ რომ საერთოდ არ ვიცით ვინ იყო ეს იოანე. საიდან დაასკვნა პატივცემულმა ოპონენტმა, რომ ეს იოანე იოანე ღვთისმეტყველია? ასევე, კიდევ ერთხელ, რამეთუ გამეორება ცოდნის დედაა: არც ერთი სინოპტიკური სახარებიდან არ ჩანს, რომ ქრისტე ღმერთია და ვერც ბატონი ჩუბინიძის მიერ დამოწმებული 109-ე ფსალმუნის სიტყვები გამოდგება არგუმენტად. მის მიერ ამ ფსალმუნზე მსჯელობა კარგი დასტურია იმისა, თუ რამდენად ზედაპირული წარმოდგენა აქვს ოპონენტს ძველ აღთქმაზე. სახარებაში წერია: ,,რადგან თვით დავითი ამბობს სულით წმიდით: უთხრა უფალმა ჩემს უფალს: დაჯექ ჩემს მარჯვნივ, ვიდრე ფერხთით დაგიმხობ მტრებს (მარკოზი 12: 36).“ რა თქმა უნდა, პატივცემული ოპონენტი აქ ისევ საეკლესიო ტრადიციას მიჰყვება და არც ცდილობს გადაამოწმოს თუ სინამდვილეში რას ნიშნავს ეს სიტყვები. ებრაულ ორიგინალში პირველად ნახსენები ,,უფალი’’ იაჰვეა, უფრო სწორად ტეტრაგრამატონი (YHWH יהוה‎) რასაც იაჰვედ კითხულობენ (თუმცა ვერ ვიტყვით რამდენად ზუსტია ამგვარი გახმოვანება), ანუ, აქ, უფალში, სწორედ სამყაროს შემოქმედი დაუსაბამო ღმერთი იგულისხმება, მაგრამ მეორე შემთხვევაში (,,ჩემი უფალი’’) წერია ,,ადონ.’’ ახლა პატივცემულ ოპონენტს შევახენებთ (რომელიც აცხადებს, რომ უამრავი შეცდომა მქონია), თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ამა თუ იმ საკითხის სიღრმისეულად განხილვა და არა რომელიმე ,,ტკბილი მამაოს’’ ქადაგებებით ხელმძღვანელობა. საქმე ისაა, რომ ,,ადონაი’’ (אֲדֹנָי) ბიბლიაში თითქმის ყოველთვის დაუსაბამო, შემოქმედ ღმერთს მიემართება, მაგრამ ფსალმუნის ავტორი აქ არ იყენებს ამ სიტყვას. ამის მაგივრად ის ,,ადონს’’ ხმარობს. რატომ? იმიტომ რომ სიტყვა ,,ადონ’’ (אדון) გამოიყენებოდა მეფის, ბატონის, დიდი ძალაუფლების მქონე ადამიანის აღსანიშნავად. აქ მეორედ ნახსენები ,,უფალი’’ ადონს, ანუ, ბატონს, მეფეს, მბრძანებელს ნიშნავს, ამიტომ ფსალმუნის ამ სიტყვების უფრო ზუსტი თარგმანი ასეთია: ,,უთხრა უფალმა (ანუ ღმერთმა - შ.მ.) ჩემს ბატონს (ანუ მეფეს): დაჯექ ჩემს მარჯვნივ, ვიდრე ფერხთით დაგიმხობ მტრებს. აქ სამების პირველი ორი პირის ძიება მხოლოდ მდიდარი ფანტაზიის ადამიანს თუ მოუნდება. აქ რომ ქრისტეზე გვქონოდა წინასწარმეტყველება, ცხადია ორივე შემხთვევაში იაჰვე ანუ ღმერთი იქნებოდა ნახსენები, რითაც წინასწარმეტყველება ხაზს გაუსვამდა, რომ მამა ღმერთი და ძე ღმერთი თანასწორნი, ერთარსნი არიან, მაგრამ ებრაული ფსალმუნის ავტორი პირიქით იქცევა და იაჰვესა და ადონს შორის მკვეთრ განსხვავებას, მეტიც, იერარქიულ განსხვავებას წარმოაჩენს. ბატონ ჩუბინიძეს დაკვირვებით, რომ წაეკითხა ფსალმუნი, მიხვდებოდა, რომ აქ მართლაც მეფეზე, სამხედრო და პოლიტიკურ ლიდერზეა საუბარი, რომელიც საკუთარი მტრების დამარცხებას სცდილობს. ღმერთი მეფეს მიმართავს: ,,დაჯექ ჩემს მარჯვნივ.’’ ისრაელის მეფე ღვთისაგან იღებს დიდებასა და ძალმოსილებას, შემდეგ წინადადებაში კი ღმერთი მეფეს მტრებზე გამარჯვებას ჰპირდება: ,,უთხრა უფალმა მეუფეს ჩემსას: იჯექი ჩემს მარჯვნივ, ვიდრე დავანარცხებდე შენს მტრებს შენს ფეხთა ქვეშ. კვერთხს შენი ძალისას გამოგიგზავნის უფალი სიონიდან; იბატონე შენს მტერთა შორის; შენი ხალხი მოხალისედ წამოვა შენი გალაშქრების ჟამს წმიდა ბრწყინვალებით; განთიადის საშოდანვე შენთანაა ნამი შენი სიყრმისა’’ (ფს. 109: 1-3). ასე ძნელია ამ სიტყვებში ამოვიცნოთ ძლევამოსილი მეფე, რომელსაც საკუთარი მტრების განადგურება და შურისძიება სწყურია (და ამას ჰპირდება მას ღმერთი) და არა მშვიდობიანი მქადაგებელი, რომელიც დაამცირეს და ჯვარს აცვეს? ეს 44-ე ფსალმუნიდან კიდევ უფრო ცხადია: ,,აღმოთქვა ჩემმა გულმა სიტყვა კეთილი. მე ვამბობ: ჩემი ნახელავი - მეფეს; ჩემი ენა კალამია სწრაფად მწერლისა; ადამის ძეთა უმშვენესი ხარ, მადლი იღვრება შენთა ბაგეთაგან, ამიტომ გაკურთხა ღმერთმა უკუნისამდე; წელზე შემოირტყი შენი მახვილი, გმირო, შენი დიდებით და მშვენებით; და ამ შენი მშვენებით დაბრძანდი ეტლზე ჭეშმარიტების, თვინიერებისა და სიმართლის გულისათვის, და აჩვენებს საოცრებას მარჯვენა შენი; შენი ისრები წამახულია, ხალხები ეცემიან შენს ფეხქვეშ; გულში ერჭობიან მეფის მტრებს; ტახტი შენი, ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდეა, სიმართლის კვერთხია კვერთხი შენი მეუფებისა; შენ შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე ბოროტება; ამიტომაც გცხო ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, სიხარულის ზეთი შენს მეგობრებზე უმეტეს’’ (ფს. 44: 2-8). კვლავ მოვუწოდებ ბატონ ოპონენტს (და სხვებსაც), რომელსაც წყაროებში სასურველი შინაარსის ჩაქსოვა სჩვევია: წავიკითხოთ და გავაანალიზოთ დაწერილი! მე მგონი, ძალიან აშკარაა, რომ აქ ავტორი (ვინც არ უნდა იყოს ეს ავტორი, ამას ახლა მნიშვნელობა არ აქვს) მეფეს, გმირს მიმართავს, რომელსაც მახვილი აქვს წელზე შემორტყმული, დიდებითა და მშვენებით, მისი ისრები წამახულია, ხალხი მის ფეხქვეშ ეცემა, ტახტი მისი უკუნითი უკუნისამდეა და აქ არის ყველაზე საინტერესო. ავტორი აგრძელებს (ანუ, მეფეს მიმართავს!): ,,ტახტი შენი, ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდეა..ამიტომაც გცხო ღმერთმა’’ ე. ი. მეფეს, რომელსაც წელზე დიდებითა და მშვენებით მახვილი შეურტყამს, თავისი ისრებით დაუნდობლად ხოცავს ადამიანებს, რომლებიც მის ფეხვეშ ეცემიან, ავტორი ,,ღმერთს’’ უწოდებს. სწორედ ამ ღმერთს ანუ მეფეს, მეუფეს, უფალს (,,უფალსაც’’ ხომ ძველ ქართულში უფრო ფართო მნიშვნელობა ჰქონდა!) სცხო ღმერთმა ანუ დაუსაბამო შემოქმედმა, რათა მისმა ტახტმა საუკუნეებს გაუძლოს და კიდევ უფრო მეტად ხოცოს ხალხი და ფეხქვეშ გათელოს მტრები. როგორი სასიამოვნო და მშვიდობიანი სურათია? ჰგავს რამით ეს ბრინჯაო-ადრეული რკინის ხანის მახვილშერტყმული  სამხედრო ბელადი მშვიდობიან მქადაგებელს, რომელსაც ერთხელაც კი არ აღუმართავს მახვილი? რა თქმა უნდა, არა, მაგრამ თუკი ჩვენ წინასწარაკვიატებული მოსაზრებებითა და ამოჩემებული იდეებით წავიკითხავთ ძველ ტექსტებს, ცხადია, ამ ტექსტებიდან ყველანაირი შინაარსის ამოკითხვა შეგვეძლება. თუკი წინასწარი განწყობითა და იდეოლოგიური მიზანდასახულობით მივუდგებით, ფსალმუნის ამ სიტყვებში არა მხოლოდ იესო ქრისტეს, არამედ ჯაბა იოსელიანის და თენგიზ კიტოვანის ამოცნობაცაა შესაძლებელი, მაგრამ განა გამართლებულია პირველწყაროსადმი ასეთი თავისუფალი მიდგომა? მგონია, მკითხველთა უმრავლესობა დამეთანხმება, რომ ნადვილად არაა გამართლებული და ძალიან მძიმე მეთოდოლოგიური შეცდომაა.

            ღმერთი სცხებს მეფეს, განადიდებს მას, გარკვეულწილად, მეფე ღმერთსაც კი უტოლდება, მაგრამ ცხადია არაა ბუნებით ღმერთი (როგორც მაგალითად ამას ერთ-ერთი სექტანტური დაჯგუფება აცხადებდა დავით აღმაშენებელზე ამ რამდენიმე წლის წინ). ფსალმუნის ავტორი ამიტომ იყენებს განსხავებულ ტერმინებს, აქ მკვეთრ იერარქიულ დამოკიდებულებას წარმოაჩენს. ამიტომ ეს სიტყვები პირდაპირ ქრისტიანული ეგზეგეტიკის წინააღმდეგ მოქმედებს. უფალი ბუნებითად სხვა და უსასრულოდ აღმატებულია ,,მეუფეზე’’. ასე რომ ქრისტიანულ განმარტებას თუ მივყვებით, ჩუბინიძისეული ინტერპრეტაცია არიანელებს უფრო აძლევს ხელს, ვიდრე ნიკეა-კონსტანტინეპოლის მრწამსის აღმსარებელთ. არ ვიცი, შეიძლება ბატონი ჩუბინიძე კრიპტოარიანელია.

            ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ახლა, ვნახოთ, თუ როგორ აღიქვამდა თავს იესო. მარკოზის სახარებაში წერია: ,,კვლავ ასწავლიდა იესო ტაძარში და თქვა: როგორ ამბობენ მწიგნობრები, რომ ქრისტე დავითის ძეა? რადგან თვით დავითი ამბობს სულით წმიდით: უთხრა უფალმა ჩემს უფალს: დაჯექ ჩემს მარჯვნივ, ვიდრე ფერხთით დაგიმხობ მტრებს; ამრიგად, თვით დავითი უწოდებს მას უფალს; როგორღა ეკუთვნის ძედ? დიდძალი ხალხი სიამოვნებით უსმენდა მას’’ (მარკოზი 12: 35-27). სად ჩანს აქ რომ იესო საკუთარი ღვთაებრიობის შესახებ საუბრობს? თუნდაც ვთქვათ, რომ იესო საკუთარ თავს ,,უფალში’’ (ადონი ანუ ბატონი) მოიზარებდა, როგორც ზემოთ ვაჩვენე, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, თითქოს ის თავის თავს ღმერთად თვლიდა. აქ მხოლოდ ის შეგვიძლია ვთქვათ დარწმუნებით, რომ იესო საკუთარ თავს მესიად მოიაზრებდა (მომავალი, განახლებული სამყაროს მეფედ, მბრძანებლად), რომელსაც ღმერთი მარადიული ტახტით დააჯილდოვებდა დედამიწაზე ცათა სასუფევლის დამყარების შემდეგ, რასაც თავად იესო და მისი პირველი მიმდევრები უახლოეს მომავალში (ერთი თაობის სიცოცხლის მანძილზე) ელოდნენ.   

მორიგი საკითხი, სადაც ბატონმა ჩუბუნიძემ დაუნდობლად ,,მამხილა’’ არაპროფესიონაიზმსა და უზუსტობებში, იესოს მიერ განრღვეულის განკურნებისა და მისთვის ცოდვათა მიტევების ეპიზოდია. გასაკვირი არაა, რომ ბატონ ჩუბინიძეს საერთოდ არ აქვს წარმოდგენა პირველი საუკუნეების იუდაიზმზე, სადაც იუდეველ მღვდლებს შეეძლოთ ადამიანებისთვის ცოდვების მიტევება. კიდევ უფრო, რომ ,,დავუღეჭო’ და განვუმარტო ბატონ ჩუბინიძეს, იესო ამ პასაჟში ღმერთობას კი არ იჩემებს, როგორც გვიანდელმა ქრისტიანებმა მიაჩემეს, არამედ ხაზს უსვამს, რომ ისევე, როგროც იუდეველ მღვდლებს, მასაც აქვს ადამიანისებისათვის ცოდვათა მიტევების უფლება, როგორც ძე ღმრთისას (რაც, როგორც წინა სტატიაში ვაჩვენეთ, საერთოდ არაა კავშირში ღვთაებრივ ბუნებასთან და საერთოდ არ ნიშნავს იესოს ღმერთობას).[1]

მარკოზის სახარების ავტორს რაც შეეხება, აქ მხოლოდ ერთი კონკრეტული არგუმენტი მოვიხმე. გარდა ამისა, მიუთითებენ იმ გარემოებებს, რომ მარკოზის სახარების ავტორი იყენებს დროის რომაულ ათვლას, მისი ენა გამოირჩევა ლათინიზმებით და ის ცუდად იცნობს პალესტინის გეოგრაფიას. რა თქმა უნდა, ეს არგუმენტები არ არის აბსოლუტური დასტური იმისა, რომ მარკოზის სახარების ავტორი არ იყო ებრაელი. არიან მეცნიერები, რომლებიც მის ებრაელობას ემხრობიან, მაგრამ მეცნიერთა უმეტესობა დანამდვილებით უარყოფს, რომ მარკოზის სახარების ავტორი მოციქული მარკოზია, როგორც ამას გვიანდელი ტრადიცია აცხადებს, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ამის არავითარი მყარი მტკიცებულება არ გაგვაჩნია. იგივე ითქმის სხვა სახარებათა ანანომ ავტორებზეც[2]

ბატონი ჩუბინიძის ,,არგუმენტების’’ საწინააღმდეგოდ კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ მარკოზის სახარებაში ფარისევლები დანამდვილებით არიან წარმოდგენილი, როგორც დომინანტური დაჯგუფება, გავლენიანი რელიგიური მიმდინარეობა. არსაიდან ჩანს, თითქოს ფარისევლები იესოს ყველგან კუდში დასდევენ და შესაძლოა მათი რიცხვი სულაც მცირე ყოფილიყო. მარკოზის სახარების ავტორი აღწერს მისი ეპოქის სურათს, როდესაც ფარისევლები ისრაელის რელიგიურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ და სხვა რელიგიურ მოღვაწეებთან თუ დაჯგუფებებთან თეოლოგიურ პოლემიკაში აქტიურად არიან ჩართული. ცხადია, მარკოზის სახარების ანონიმ ავტორს საკუთარი თანამედროვე ვითარება პირველი საუკუნის დასაწყისისათვის გადააქვს (დასაწყისს იმიტომ ვამბობ, რომ ისრაელის ცხოვრებაში ფარისევლების როლზე საუბრისას მხოლოდ იესოს ცხოვრების უკანასკნელ წლებს არ ვგულისხმობ), როდესაც ფარისევლებს არანაირი რეალური ძალაუფლება არ გააჩნდათ და ჩაკეტილი, ყოველგვარ გავლენას მოკლებული ჯგუფი იყო.[3]    

რაც შეეხება იესოს ცხოვრებას: თარიღებთან დაკავშირებით, რა თქმა უნდა, მეცნიერთა შორის ყველაზე გავრცებული მოსაზრება დავიმოწმე და არა ყველა მოსაზრება, რომელიც აკადემიურ ლიტერატურაშია გამოთქმული. მე არ მგონია, რომ ქრისტეს დაბადების თარიღსა და მის ასაკს რაიმე არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდეს. ,,ბოროტი’’ განზრახვით ნამდვილად არ შემიცვლია იესოს დაბადების თარიღი თუ ასაკი (საერთოდ, არც შემიცვლია, რადგან აბსოლუტური სიზუსტით არცაა დადგენილი ეს თარიღები!), ამ შემთხვევაში საერთოდ არანაირი მიზანი არ მქონია, უბრალოდ, მეცნიერებაში ერთ-ერთი გავრცელებული შეხედულება გავაცანი მკითხველს. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ ამ საკითხისათვის სრულიად მეორეხარისხოვანია იესო ჯვარცმისას ოცდაცამეტი წლის იყო, ოცდათხუთმეტის თუ ორმოცის.

ერთ-ერთი ყველაზე ცხადი დასტური იმისა, რომ ბ-ნი ჩუბინიძე არ იცნობს იესოს შესახებ არსებულ სამეცნიერო ლიტერატურას, არის მის მიერ სახარებიდან დამოწმებული ეპიზოდი საიდუმლო სერობის შესახებ. ჩემს წერილში აღვნიშნე, რომ იესო მთელი ცხოვრება იცავდა იუდაურ წეს-ჩვეულებებს და ის ახალი რელიგიის დაარსებას არ აპირებდა (ჩუბინიძე აცხადებს, საიდან ვიცით, რომ მთელი ცხოვრება იცავდაო იუდაურ წეს-ჩვეულებებს. გასაგებია, ბატონო, იესოს დროს ინსტაგრამი და ტიკტოკი არ არსებობდა და მის ყოველდღიურობას ასე ვერ მივადევნებთ თვალს, აქ ლოგიკური ვარაუდია გამოთქმული, რაც პირველწყაროებს ეყრდნობა, ყველა ამ წყაროს ჩვენებით იესო მტკიცე იუდეველია). ჩუბინიძეს ჰგონია, საიდუმლო სერობა და მის დროს წარმოთქმული სიტყვები იესოს მიერ ახალი რელიგიის დაფუძნების მოწმობაა. მან ისიც კი არ იცის, რომ ეს პირველი საუკუნის იუდაიზმისათვის იყო დამახასიათებელი და ახალი რელიგიის დაარსებასთან არაფერ შუაშია. პასექის სადღესასწაულო ტრაპეზის სიმბოლური განმარტება გავრცელებული ტრადიცია იყო ძველ პალესტინაში და იესოც პასექისათვის გამზადებული ღვინის და პურის სიმბოლურ, ოღონდ ამ შემთხვევაში, თავისებურ განმარტებას იძლევა (რადგან საკუთარ თავს ღვთის ძედ და მესიად თვლიდა).[4] სხვათა შორის, მე სულაც არ ვამტკიცებ თითქოს იესო არაფრით გამორჩეული ადამიანი იყო ან თავის თავს ჩვეულებრივ იუდეველად მიიჩნევდა. ცხადია, იესოს, როგორც ისტორიულ პიროვნებას, საკუთარ მისიაზე, მიწიერ დანიშნულებაზე სრულიად აღმატებული წარმოდგენა ჰქონდა და ის ამ რწმენის მიხედვით ცხოვრობდა და მოქმედება, ისევე როგორც ყველა გამოჩენილი რელიგიური ლიდერი კაციობრიობის ისტორიაში. რა თქმა უნდა, ბ-ნი ჩუბინიძის მტკიცებას თითქოს იესო რაღაც ახალი რელიგიის დამფუძნებლად გვევლინება, ასევე, არ მოწმობს ცხრა ნეტარება. იესო იუდეველი იყო, მაგრამ მისთვის იუდაიზმის მრავალი მცნება არა მხოლოდ მის გარეგნულ აღსრულებას, არამედ სიღრმისეულ გაშინაარსებას, მოსაგრეობას, ერთგვარ სულიერ რადიკალიზმს (პოზიტიური გაგებით) უკავშირდებოდა. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ის რაიმე ახალი რელიგიის დამაარსებლად მოიაზრებდა თავს. ესეველებიც გამოირჩეოდნენ ტრადიციული იუდაიზმისაგან განსხვავებული სიმკაცრითა და ასკეზით, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი თავს ახალი რელიგიის დამფუძნებლებად მიიჩნევდნენ. იესო იუდეველია, თუმცა საკუთარ თავს მესიად ანუ ისრაელის ცხოვრებაში სრულიად უნიკალურ მოვლენად თვლიდა და, ბუნებრივია, ის ვერ ისაუბრებდა ისე, როგორც რიგითი იუდეველი საუბრობდა. მით უმეტეს, მას მტკიცედ სწამდა, რომ მალე ცოდვილი საწუთრო არსებობას დაასრულებდა, დედამიწაზე დამყარდებოდა სასუფეველი (და არა სადღაც მიღმიერ სამყაროში), ცოდვილნი სამარადისოდ გაქრებოდნენ (იესოს სწავლებაში ვერ ვხვდებით ცოდვილთა მარადიულ სატანჯველს და ლაზარეს იგავი, რომელიც გვიანდელი ჩანართია, ამის დასტურად ვერ გამოდგება) და მართალნი სამუდამო ნეტარებაში შევიდოდნენ.   

 კიდევ ერთი სტერეოტიპის გაკრიტიკება მოგვიწევს, რომელსაც პატივცემული ოპონენტი სხვა მრავალ ადამიანთან ერთად იმეორებს და ძველ აღთქმაში ქრისტეზე წინასწარმეტყველების ცხადი დასტური ჰგონია. ესაა ცნობილი სიტყვები ესაიას წინასწარმეტყველებიდან (53-ე თავი). ქრისტიანისათვის, რომელიც გვიანდელი ქრისტიანული ეგზეგეტიკური ტრადიციის გავლენის ქვეშაა, რთული წარმოსადგენია ეს თავი მაცხოვარს არ ეხებოდეს. ბ-ნი ჩუბინიძეც გაკვირვებულია, როგორ შეიძლება ამ სიტყვებში იესო არ იგულისხმებოდესო. საქმე ისაა, რომ ბიბლიის ამ თავში იესოზე კი არა,ზოგადად,  მესიაზეც კი არაა ლაპარაკი. საერთოდ სხვა რამეს ეხება ეს თავი.  ბატონი ჩუბინიძე საერთოდ არ აქცევს ყურადღებას კონტექსტს, არადა, კონტექსტის უგულვებელყოფას მე მიკიჟინებს. საქმე ისაა, რომ ესაიას წინასწარმეტყველების წინა თავებში ძალიან გარკვევითაა ნაჩვენები, თუ ვისზე ლაპარაკობს წინასწრმეტყველი ესაია 53-ე თავში. აი, უშუალოდ წინა 52-ე თავში ვისზეა ლაპარაკი: ,,გაიღვიძე, გაიღვიძე, შეიმოსე ძალი შენი, სიონო! შეიმოსე შენი დიდების სამოსელი, იერუსალიმო, წმიდა ქალაქო, რადგან აღარ შემოგივა წინდაუცვეთელი და უწმიდური! ჩამოიფერთხე მტვერი, აღდექ, ტყვე იერუსალიმო! გაიხსენი შენი ქედის საკვრელები, დატყვევებულო სიონის ასულო!’’ (ესაია 52: 1-2) და ა.შ. აქ მთელ თავს აღარ დავიმოწმებ, ნებისმიერ მსურველს შეუძლია, თუნდაც ინტერნეტის საშუალებით, წაიკითხოს ესაია წინასწარმეტყველის ეს და წინა (განსაკუთრებით 44-51-ე) თავები და მიხვდეს, რომ აქ საუბარია დევნილ, ჩაგრულ, ნატანჯ ისრაელზე და არა რომელიღაც მომავალ მესიაზე. ძველ აღთქმაში საერთოდ არსადაა საუბარი ტანჯულ და დევნილ მესიაზე. საერთოდ არსად! ებრაელებს ასეთი რამ საერთოდ არ სწამდათ. მათთვის მესია ძლევამოსილი მეფე უნდა ყოფილიყო და არა ნატანჯი და დაგლახაკავებული მოხეტიალე მქადაგებელი. სწორედ ასეთ მესიის მოლოდინი ჰქონდათ მათ. მოგვიანებით ქრისტიანებმა თავიანთი რწმენა-წარმოდგენები მოახვიეს თავს ძველ აღთქმის და როგორ გავაგებინოთ ეს ბატონ ჩუბინიძეს, მართლა არ ვიცი. ესაიას წინასწარმეტყველების 53-ე თავში (და წინა თავებში) ბაბილონის ტყვეობაში ებრაელთა ტანჯვაა აღწერილი. დიახ, პიროვნება რომელზეც ესაია საუბრობს, მხოლობით რიცხვშია, მაგრამ ჩვენ ბიბლიაში მრავლად გვაქვს მაგალითები იმისა, რომ ერთი ერი მხოლობით რიცხვში, პიროვნების სახელით, მოიხსენიება. ეს ნატანჯი და ნაწამები პიროვნება (რომელიც ბ-ნ ჩუბინიძეს იესოდ მიაჩნია) ესაიას წინასწარმეტყველების თავის მე-11 მუხლში ,,უფლის მორჩილად’’ მოიხსენიება: ,,თავის სულისკვეთების ნაყოფს იხილავდა და დაამდებოდა; მისი სიბრძნით ბევრს გაამართლებს მართალი, ჩემი მორჩილი, და სხვათა შეცოდებებს იტვირთავს.’’ ვინ არის ,,უფლის მორჩილი’’? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ვის უნდა მივმართოთ? ცხადია, მამა თეოდორე გიგნაძის ქადაგებებში ამის პასუხს ვერ ვიპოვით, ასე რომ ისევ ესაიას წინასწარმეტყველება უნდა წავიკითხოთ და ვნახოთ, თუ ვის გულისხმობს წინასწარმეტყველი ,,უფლის მორჩილში: ,,შენ კი, ისრაელ, ჩემო მორჩილო, იაკობ, რომელიც ამოგარჩიე, ჩემი საყვარელი აბრაამის თესლო’’ (ესაია 41: 8); ,,მითხრა: ჩემი მორჩილი ხარ, ისრაელ, შენით გამოვაჩენ ჩემს დიდებას’’ (ესაია 49: 3); იგივე წერია ესაიას წინასწარმეტყველების სხვა თავებში (44:1; 44:2; 44:21; 45:4; 48:20) ე. ი. აქ საუბარია ისრაელზე და არა რომელიღაც მომავალ, ნატანჯ და დევნილ მესიაზე, მით უმეტეს, თუკი კარგად დავაკვირდებით, ესაია საერთოდ არ ლაპარაკობს მომავალზე. ეს თუ წინასწარმეტყველებაა, წარსულ დროში რატომაა საუბარი? წინასწარმეტყველება ხომ მომავალს ეხება? წარსულს თუ აღწერს, რაღა წინასწარმეტყველება გამოდის? თუმცა აქ არის ერთი დეტალი: 53-ე თავში ესაია, მართალია, ძირითადად, წარსულ დროში ლაპარაკობს. მაგ. ,, ევნო და ეწამა, მაგრამ არ დაუძრავს ბაგე; კრავივით დასაკლავად მიიყვანეს და, როგორც ცხვარი დუმს მპარსველთა წინაშე, მასაც არ დაუძრავს ბაგე’’ (ესაია 53: 7), მაგრამ ბოლოში უცებ მომავალ დროში იწყებს საუბარს: ,,ამიტომ მრავალში მივცემ მას წილს და ძლიერებთან ერთად გაინაწილებს ნადავლს, რადგან სასიკვდილოდ გაწირა თავი და ცოდვილთა შორის შეირაცხა; მრავალთა ცოდვები ჰქონდა ტვირთად და ცოდვილებს ესარჩლებოდა (ესაია 53: 12). აქ რომ მართლა იესოზე იყოს წინასწარმეტყველება, ყველაფერი მომავალ დროში უნდა ყოფილიყო ნაგულისხმევი, მაგრამ ბატონი ჩუბინიძე და სხვა მორწმუნენი სულ არ აქცევენ ყურადღებას იმას, რომ აქ ესაია წინასწარმეტყველი წარსულზე საუბრობს ანუ ეს ყველაფერი უკვე მოხდა, მხოლოდ ბოლო ფრაზას ურთავს მომავალ დროში. ნატანჯ და დევნილ ისრაელს ღმერთი მრავალში მისცემს წილს და ძლიერებთან გაინაწილებს ნადავლს. საინტერესოა, ქრისტემ რა წილი მიიღო და რა ნადავლი გაინაწილა? საქმე ისაა, რომ მრავალთა ცოდვების მტვირთველი (ეს სიტყვები გვიანდელი ქრისტიანული ინტერპრეტაციით არ უნდა წავიკითხოთ) და ცოდვილთა მოსარჩლე ისრაელის ერი, წარსულში დამცირებული, მომავალში აღზევებული იქნება უფლის მიერ, მრავალში მიიღებს წილს და ნადავლს გაინაწილებს. უფალი აქ დამცირებულ ისრაელს მომავალ დიდებასა და გამარჯვებას ჰპირდება.  ეს სიტყვები ნამდვილად შეჰფერის მეომარ ხალხს და არა მშვიდობიან მქადაგებელს.

შემდეგ პატივცემული ოპონენტი ამბობს, თითქოს, მარკოზის სახარებაში გვაქვს მინიშნებები იესოს ღვთაებრიობაზე. 109-ე ფსალმუნი, როგორც აღვნიშნეთ სრულიად გამორცხავს ამას, ისევე როგორც პასაჟი განრღვეულის შესახებ. შემდეგ იმოწმებს მარკოზის მე-12 თავს, სადაც იესო ჰყვება იგავს მევენახეებზე. ოპონენტი ასევე იმოწმებს მარკოზის სახარების მე-14 თავს, სადაც მწიგნობრებმა იესოს სიტყვები აღიქვეს როგორც გმობა. საერთოდ, გაუგებარია რის საფუძველზე უნდა ვთქვათ, რომ ქრისტე საკუთარ თავს ღმერთად აცხადებდა მევენახეთა იგავში ან მწიგნობრებმა როგორ გაიგეს იესოს სიტყვები, საერთოდ, რატომაა არგუმენტი იმის სამტკიცებლად, რომ იესოს თავი ღმერთად მიაჩნდა?

შემდეგ ოპონენტი კიდევ ერთ მძიმე მეცნიერულ ცოდვაში გვდებს ბრალს. თითქოს მარკოზის სახარების სიტყვები მეორედ მოსვლაზე კონტექსტიდან ამოვგლიჯე. კონტექსტიდან ამოგლეჯა მართლაც ცუდია, მაგრამ ასევე მძიმე მეცნიერული ცოდვაა მკვლევარს დააბრალო კონტექსტიდან ამოგლეჯა, თან მაშინ როცა შენ თვითონ არ გესმის ეს კონტექსტი. პატივცემული ოპონენტი მეორედ მოსვლაზე ჩემს ციტატას იმოწმებს და გაოცებული კითხულობს ,,მეორედ მოსვლა მის სიცოცხლეშივე? რანაირად??? თუკი არ გარდაიცვალა და წავიდა, მეორედ როგორ მოვა???’’ მე გარკვევით ვამბობ, რომ იესო სამყაროს დასასრულს თავის სიცოცხლეშივე ანუ უახლოეს მომავალში მოელოდა. მის დევნასა და სიკვდილს მოჰყვებოდა მისი აღგდომა და სამყაროს ფერისცვალება, როდესაც ცათა სასუფეველი დედამიწაზევე დამყარდებოდა და ეს უნდა მომხდარიყო უახლოეს მომავალში. ეს რწმენა პირველ ქრისტიანებში ძალიან ფართოდ იყო გავრცელებული. ამის მაგალითია პავლე მოციქულის სიტყვები: ,,არ გვსურს, ძმებო, უცოდინარნი იყოთ განსვენებულთა შესახებ, რათა არ ინაღვლოთ სხვებივით, იმედი რომ არ გააჩნიათ; ვინაიდან, თუ გვწამს, რომ იესო მოკვდა და აღდგა, მაშინ იესოში განსვენებულებსაც მოიყვანს ღმერთი მასთან ერთად; რადგან ამას გეუბნებით თქვენ უფლის სიტყვისამებრ, რომ ჩვენ, ცოცხლად დარჩენილნი, უფლის მოსვლისას, განსვენებულებს ვერ დავასწრებთ; ვინაიდან თვითონ უფალი ჩამოვა ციდან ბრძანების სიტყვით, მთავარანგელოზის ხმით და ღვთის საყვირით; და ჯერ ქრისტეში განსვენებულნი აღდგებიან; შემდეგ კი ჩვენ, ცოცხლად დარჩენილები, მათთან ერთად ვიქნებით ატაცებულნი ღრუბლებში, რათა ჰაერში შევეგებოთ უფალს და ამგვარად, უფალთან ვიქნებით სამარადისოდ; ამიტომ ანუგეშეთ ერთმანეთი ამ სიტყვებით (1 თესალონიკელთა 4: 13-18). ამაზე ცხადი და აშკარა მაგალითი საიდან დავიმოწმო, მართლა არ ვიცი. ეს სიტყვები ცხადზე უცხადესად აჩვენებს, რომ პავლე მოციქული თავის სიცოცხლეშივე ელოდა მეორედ მოსვლას. გავიმეორეოთ კიდევ ერთხელ! ,,ვინაიდან თვითონ უფალი ჩამოვა ციდან ბრძანების სიტყვით, მთავარანგელოზის ხმით და ღვთის საყვირით; და ჯერ ქრისტეში განსვენებულნი აღდგებიან; შემდეგ კი ჩვენ, ცოცხლად დარჩენილები, მათთან ერთად ვიქნებით ატაცებულნი ღრუბლებში, რათა ჰაერში შევეგებოთ უფალს და ამგვარად, უფალთან ვიქნებით სამარადისოდ’’ ე. ი. პავლე მოციქული ელოდა, მას მტკიცედ სწამდა, რომ უფალი ზეცაში გამოჩნდებოდა, მიცვალებულები გაცოცხლდებოდნენ (ცხადია, მისთვის არ იდგა იმის პრობლემა, თუ სად დაატევდა უფალი ამდენ მიცვალებულს, რამეთუ რაც შეუძლებელია კაცთათვის, შესაძლებელი არს ღმრთისა მიერ), ხოლო ცოცხლად დარჩენილები (რომლებშიც თავს პავლე მოციქულიც მოიაზრებდა!) მაშინვე მოსწყდებოდნენ მიწას, სტრატოსფეროში გაფრინდებოდნენ და დიდებით მომავალ უფალს შეეგებებოდნენ. ამის შემდეგ კი სამარადისოდ მასთან იქნებოდნენ, სავარაუდოდ, მარადიულ გალობასა და დაუსრულებელ დიდებისმეტყველებაში. რა გამოდის აქედან? ის გამოდის, რომ ქრისტიანობის ერთ-ერთი უმთავრესი ავტორიტეტი მწარედ შესცდა და არავითარი მეორედ მოსვლა და ღრუბლებში გაფრენა არ მომხდარა. პავლე მოციქული იმგვარადვე აღესრულა, როგორც კვდებოდნენ ჰომო საპიენსთა ურიცხვი თაობები ამ უკანასკნელი 320 000 წლის განმავლობაში და მომავალშიც ასე მოკვდებიან, სავარაუდოდ, ცაში ფრენისა და ღრუბლებში ზეციურ არსებებთან შეხვედრების გარეშე. ეს ერთი. მეორეც, რანაირად გააიგივა ბატონმა ჩუბინიძემ ,,ღვთის სასუფეველი’’ იესოს ფერისცვალებასთან? იესოს ფერისცვალებაა ღვთის სასუფეველი? აი, მდიდარი ფანტაზიის მაგალითი! იესომ (ქრისტიანული ეგზეგეზის მიხედვით) აქ სასუფეველი კი არა, არამედ საკუთარი ღვთაებრივი ბუნება განუცხადა მოციქულებს. როგორც ჩანს ოპონენტისათვის ღვთაებრივი ბუნება და ღვთის სასუფეველი ერთი და იგივეა, რაც საერთოდ არანაირ ქრისტიანულ ეგზეგეზაში არ ჯდება.

რაც შეეხება სიტყვა ,,თაობას’’. მარკოზის სახარების ორიგინალში წერია: ,,ἀµὴν λέγω ὑµῖν ὅτι οὐ µὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη µέχρις οὗ ταῦτα πάντα γένηται; ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι µου οὐ µὴ παρελεύσονται (მარკოზი 13: 30-31). აქ სახარების ანონიმი ავტორი სიტყვა ,,γενεὰ’’-ს იყენებს. ამ შემთხვევაში დიდი მნიშვნელობა არ აქვს როგორ თარგმნეს ეს სიტყვა ძველ ქართულად. მნიშვნელობა აქვს მის თავდაპირველ შინაარსს ბერძნულ ენაში. ამ სიტყვას კი ყველაზე ხშირად გამოიყენებდნენ ადამიანთა რაღაც კონკრეტული, საერთო წარმომავლობითა და სხვა ნიშნებით გაერთიანებული ჯგუფის აღსანიშნავად, რომლებიც დროის რაღაც კონკრეტულ მონაკვეთში ცხოვრობდნენ. ამგვარი გაგება უახლოვდება თანამედროვე ,,თაობის’’ გაგებას (თუმცა ხაზგასმით ვამბობ, რომ ზუსტად იგივე არ არის), შესაბამისად, დიახ, იესო აქ ლაპარაკობს ადამიანთა კონკრეტულ ჯგუფზე, რომელთა არსებობას გარკვეული ხანგრძლივობა აქვს. ეს ნიშნავს, რომ მის მიერ ნაწინასწარმეტყველები მოვლენები მალე უნდა მომხდარიყო.

ოპონენტი, რომელიც ბრალს მდებს რომ თურმე ჩემი ნარკვევი ,,შეცდომებითაა’’ სავსე, იესოს გენეალოგიაზე ასეთ ,,არგუმენტს’’ მიპირისპირებს: ,,ქრისტიანული ლიტერატურის მიხედვით, ამის მიზეზია მაშინდელი ტრადიცია: კაცს ცოლი უნდა შეერთო აუცილებლად მისივე მოდგმიდან და ტომიდან. გამოდის, რომ რადგან იოსები დავითის შთამომავალია, შესაბამისად მარიამიც. იოსები მართალი კაცი იყო, ეს კი ნიშნავს, რომ იუდეველთა წესებს ზედმიწევნით იცავდა და ცოლსაც ამ წესის მიხედვით შეირთავდა. მაშ, რატომ წერს მათე მახარებელი იოსების წარმომავლობას და არა პირდაპირ მარიამისას? პასუხი ქრისტიანულ ეგზეგეტიკაში ასეთია: მათე ებრაელებისთვის წერდა ამ სახარებას და ებრაელები თავიანთ წარმომავლობას დედის ხაზით არ განსაზღვრავდნენ, შესაბამისად სხვანაირად დაწერილ გენეალოგიას, როგორც უცხოს, არც მიიღებდნენ სერიოზულად.’’ დამოწმებული ციტატა რაღაც საოცარი ფსევდომეცნიერული მსჯელობითაა სავსე. ოპონენტს უკვე მერამდენედ შევახსენებ, რომ ,,ქრისტიანული ლიტერატურის მიხედვით..’’ და ,,ქრისტიანულ ეგზეგეტიკაში’’ პირველი საუკუნის იუდაიზმზე სამსჯელოდ არგუმენტები არაა! ან, საიდან დაასკვნა ოპონენტმა, ,,რომ რადგან იოსები დავითის შთამომავალია, შესაბამისად მარიამიც’’ ან ,,ებრაელები თავიანთ წარმომავლობას დედის ხაზით არ განსაზღვრავდნენ, შესაბამისად სხვანაირად დაწერილ გენეალოგიას, როგორც უცხოს, არც მიიღებდნენ სერიოზულად’’ რა არგუმენტია?! და რატომ ვერ მოახერხა უფალმა იმდენი, მარიამიც დავითის შთამომავალი ყოფილიყო (ან, მარტო მარიამი ყოფილიყო დავითის შთამომავალი, იოსები დავითის შთამომავალი იყო თუ აიეტის, მაგას საერთოდ რა მნიშვნელობა ჰქონდა?! დავიჯერო ღვთსიმშობლის ავტორიტეტი ვერ გადასწონიდა ებრაელებში დამკვიდრებულ ტრადიციას, ან, საიდან დაასკვნა ოპონენტმა, რომ მათეს სახარების ავტორი ებრალებისთვის წერდა?)? რა მნიშვნელობა აქვს რა მოტივაციით წერდა ტყუილს მათეს სახარების ანონიმური ავტორი? ფაქტია, რომ იესო ბიოლოგიურად არ ენათესავებოდა დავითს. არადა, ბიბლიურ კონტექსტში, მესიის დავითთან ხორციელი ნათესაობა ძალიან მნიშვნელოვანია! თუკი ადამიანს სჯერა, რომ მთელი ბიბლია სულიწმინდის მიერაა დაწერილი, ასეთი სერიოზული კითხვა ჩნდება: რატომ არ დაუშვა უფალმა ებრაელებში ქალის ხაზის აღიარებაც, თუკი მის ძეს გაკანცებისათვის ამზადებდა? მათეს სახარების ავტორისათვის, რომ არ დაევალებინა უბრალო და ძალიან აშკარა სიცრუის გამოგონება, ისე ვერ მოხერხდებოდა იესოს ჭეშმარიტ გენეალოგიაზე საუბარი? აქედან ერთი დასკვნაა: სულიწმინდა ბიბლიის წერის პროცესში ნაკლებად იყო ჩართული და აქ საქმე უფრო ადამიანთა ნახელავთან გვაქვს.  

იოანეს სახარებაში ქრისტეს ღვთაებრიობასთან დაკავშირებით აღვნიშნე, რომ აქ ცხადი არაა მიმართება ღმერთსა და ქრისტეს შორის. ბატონი ჩუბინიძე გაოცებული კითხულობს: ,,რაღა მიმართება უნდა იყოს, თუკი პირდაპირ წერია, რომ იესო ქრისტე ღმერთია?! რაღა მიმართებას ვეძებთ? თუკი შოთა აქ გულისხმობს მამისა და ძის მიმართებას (ვხვდები, რომ ამას გულისხმობს, მაგრამ მსჯელობს გაუმართავად, აზრი არაა ნათლად გადმოცემული), გამოდის, რომ მისთვის იოანეს სახარების მიხედვით უბრალოდ ბოლომდე ცხადი არაა ღმერთის ბუნება ზოგადად.’’ აზრი ძალიან ნათლად მაქვს გადმოცემული. პატივცემულმა ოპონენტმა თუ ვერ გაიგო, ეს მისი პრობლემაა. დიახ, კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ საერთოდ არაა ცხადი ეს მიმართება. თუკი მამაც ღმერთია და სიტყვა ანუ განკაცებული ლოგოსიც ღმერთია, სახარება საერთოდ არ გვაძლევს პასუხს, რასთან გვაქვს აქ საქმე. საუბარია ორ ღმერთზე, ერთ ღმერთზე თუ ღვთის ორგვარ გამოვლინებაზე? საქმე ისაა რომ ასეთი გაურკვევლობა უამრავი რელიგიურ-ფილოსოფიური მოძღვრების ჩამოყალიბების მიზეზად იქცა, იმიტომ რომ ეს ბუნდოვანი სიტყვები ძალიან თავისუფალი ინტერპრეტაციის საშუალებას აძლევს მკითხველს. ის რომ ბატონ ჩუბინიძეს ბიზანტიური ეკლესიის განმარტების სჯერა, რომელიც მთლიანად ბერძნულ ფილოსოფიას ეყრდნობა (და არა მხოლოდ ტერმინებს, როგორც ეს ოპონენტს ჰგონია. ესა თუ ის ტერმინი ცარიელი სიტყვა არ ყოფილა, ის ბერძნული ფილოსოფიის იდეებით იყო დატვირთული და მეოთხე საუკუნეში ამგვარი იდეებით სახარებისეული აზრის გადმოცემას რა ჰქონდა საერთო პირველი საუკუნის ქრისტიანთა რწმენა-წარმოდგენებთან, ეს ცალკე საკითხია), საერთოდ არავითარი არგუმენტი არაა. მამა ღმერთისა და ძე ღმერთის ერთარსი ბუნება და განსხვავებული ჰიპოსტასები (ძველქართულად ,,გუამოვნება’’) გვიანდელი იმპერიული ეკლესიის ვერსიაა და სულაც არ ნიშნავს რომ იოანეს სახარების უცნობი ავტორი სწორედ ამგვარ განმარტებას გულისხმობდა. რატომ არის მაგალითად საბელიანელთა ან მოდალისტთა (III-IV საუკუნეების ქრისტიანული ერესები) განმარტება არასწორი და ნიკეა-კონსტანტინეპოლის განმარტება სწორი? იმიტომ რომ ნიკეა-კონსტანტინეპოლის კრებათა მამებს სულიწმინდა ხელმძღვანელობდა და მონარქიანულ ან არიანულ ერესთა მიმდევრები ეშმაკის მიერ იყვნენ ცდუნებულნი? სულიწმინდის მაგივრად იმპერატორის ძალაუფლება და იმპერიის ლეგიონები ხომ არ ხელმძღვანელოდბდნენ? რადაგანაც პირველი საუკუნის ბოლოს დაწერილი ტექსტების ერთი კონკრეტული ინტერპრეტაცია გაბატონდა რიგი პოლიტიკური მიზეზების გამო, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ სახარების ტექსტების ავტორები სწორედ იმას გულისხმობდნენ სახარების სიტყვებში, რასაც IV-V საუკუნეების ეკლესიის მამები. საიდან ვიცით, რომ ის კაცი (ან ქალი), რომელიც სადღაც პატარა სახლში, გამოქავბულში ან თუნდაც სასახლეში იჯდა, პაპირუსზე ან სხვა მასალაზე წერდა სიტყვებს: ,,დასაწყისში იყო სიტყვა და სიტყვა იყო ღმერთთან, და სიტყვა იყო ღმერთი. ის იყო დასაწყისში ღმერთთან. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და უიმისოდ არაფერი შექმნილა, რაც კი შექმნილა. მასში იყო სიცოცხლე და სიცოცხლე იყო ადამიანთა ნათელი. ნათელი ბნელში ანათებს და ბნელმა ვერ მოიცვა იგი (იოანე 1: 1-5)’’ მაინცდამაინც იმას გულისხმობდა ამ სიტყვებში, რასაც ბატონი ჩუბინიძე გულისხმობს (რომელიც გაბატონებულ საეკლესიო ტრადიციას ეყრდნობა)? საიდან ჩანს, რომ აქ ღმერთი და სიტყვა ერთი ბუნების ორი სხვადასხვა ჰიპოსტასია? საიდან ჩანს, რომ ღმერთი და სიტყვა ორივე თანასწორია ძალმოსილებით? საიდან ჩანს, რომ ,,სიტყვაც’’ ისევე დაუსაბამოა, როგორც ღმერთი? იოანეს სახარების ავტორი ხომ წარმართულ გარემოს კარგად იცნობდა, ბერძნულად წერდა და იმგვარ აუდიტორიას მიმართავდა, სადაც ღმერთების უფროს-უმცროსობა ძალიან გასაგები ამბავი იყო, მაშინ საიდან ვასკვნით, რომ ღმერთი და სიტყვა ორივე თანასწორია? როგორ ავხსნა უფრო გარკვევით, რომ აქ არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს იმას, თუ როგორ განმარტავდა აღნიშნულ სიტყვებს რომაული ან ბერძნული ეკლესია საუკუნეების შემდეგ! მათი განმარტება ხომ მხოლოდ ერთ-ერთი ვერსიაა, ანუ, ისევე ,,ლეგიტიმურია’’, როგორც სხვა ნებისმიერი განმარტება? ასე რომ დიახ, ღმერთისა და ,,სიტყვის’’ მიმართება ერთობ გაუგებარი და ბუნდოვანია და ლაპარაკი იმაზე, რომ ღმერთის ბუნებას ვერავინ ჩავწვდებით და ა.შ. ფსევდომეცნიერული დემაგოგიაა და მეტი არაფერი.   

            აშკარაა რომ ბატონმა ოპონენტმა ვერ გაიგო ჩვენი ნარკვევის ერთ-ერთი მთავარი სათქმელი, ამიტომ სპეციალურად ,,გავაბოლდებ’’ ამ სათქმელს: არ შეიძლება გვიანდელი ქრისტიანული ეგზეგეტიკით პირველის საუკუნის იუდაისტური გარემოს ინტერპრეტაცია. ეს მცდარი მეთოდია და მცდარ დასვნებამდე მიგვიყვანს. იესოს ცხოვრების წესისა და მოძღვრების გაგება მხოლოდ შესაბამის ისტორიულ და კულტურულ კონტექსტსა და გარემოშია შესაძლებელი. კაპადოკილეი მამების, ამბორსი მედიოლანელის, იოანე ოქროპირის, ნეტარი ავგუსტინეს, თეოფილაქტე ბულგარელისა თუ სხვათა განმარეტებები სახარებისა მხოლოდ მათ მიერ ქრისტეს აღქმის შესახებ გვეუბნება რამეს და არ გვაძლევს ავთენტურ ისტორიულ ინფორმაციას ქრისტეზე. რა არის აქ გაუგებარი?   

 

---

[1] Bart D. Ehrman, How Jesus Became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee (HarperOne, 2014), 127.

[2] Bart D. Ehrman, The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings (New-York/Oxford: Oxford University Press, 1997), 49-50, იქვეა მითითებული აღნიშნულ საკითხზე არსებული სამეცნიერო ლიტერატურა.

[3] E.P. Sanders, Judaism: Practice and Belief (63 B.C. – 66 A.D.SCM Press, 1992), 389-412; E.P. Sanders, Jesus and Judaism (Philadelphia: Fortress Press, 1985), 197-199.

[4] Joachim Jeremiah, The Eucharistic Words of Jesus (SCM Press LTD, 1966), 59-62.