ისტორიული ქრისტე და კანონიკური სახარებანი

 

        ქრისტიანული ტრადიციის თანახმად, ოთხივე კანონიკური სახარება ქრისტეს მოწაფეებს, მოციქულებს, მიეწერებათ. თანამედროვე მეცნიერებამ კარგა ხანია გამოარკვია, რომ არც ერთი სახარება მოციქულის დაწერილი არაა. არსად, არც ერთ სახარებაში, ავტორი თავის ვინაობას არ ამჟღავნებს, შესაბამისად ჩვენ არ ვიცით ვინ არიან ეს ავტორები. ერთადერთი ისაა, ცნობილი რომ ისინი ბერძნულს ფლობდნენ და ამ ენაზე წერდნენ. ზოგადად, ძალიან ცოტაა ცნობილი თავად მოციქულებზეც, რაც ცნობილია, ძირითადად, გვიანდელი ლეგენდებია. სინამდვილეში, წესიერად, ისიც კი არ ვიცით, რომელმა მოციქულმა სად იქადაგა და სად აღესრულა.

            დღეს მეცნიერებისთვის ცნობილია ახალი აღთქმის ხუთი ათას რვაასი ბერძნული ხელნაწერი. მხოლოდ ბერძნული ხელნაწერები ჯამში ორი მილიონ ექვსასი ათას გვერდს მოიცავს. ბერძნულის გარდა გვაქვს მრავალრიცხოვანი ლათინური, სირიული, კოპტური, ქართული, სომხური და სხვა ენაზე თარგმნილი ხელნაწერები, რომლებიც ასევე უხვად შეიცავს ფრაგმენტებს ახალი აღთქმიდან. ახალი აღთქმის ყველაზე ძველი ხელნაწერი მეორე საუკუნით დათარიღებული ფრაგმენტია იოანეს სახარებიდან (იოანე 18:36-19:7). ეს ხელნაწერი (P 90) ეგვიპტის უძველეს ქალაქ ოქსირინქუსში იქნა აღმოჩენილი და დღეს ოქსფორდში ინახება. მეორე უძველესი ხელნაწერი (P 104) ასევე მეორე საუკუნით თარიღდება და შეიცავს ფრაგმენტებს მათეს სახარებიდან (მათე 21: 34-37, 43, 47). თუკი ანტიკური ხანის სხვა წყაროებს შევადარებთ, ახალი აღთქმა საკმაოდ სანდო წყაროა, ხოლო მისი დღემდე აღმოჩენილი უადრესი ხელნაწერები ქრონოლოგიურად ძალიან ახლოსაა ახალი აღთქმის წიგნების დაწერის დროსთან. მაგალითად, მათეს სახარება დაახლ. 80-85 წლებში დაიწერა. მისი უადრესი ხელნაწერი მეორე საუკუნით თარიღდება ე. ი. მათეს სახარების შექმნიდან მისი უადრესი ხელნაწერი, ყველაზე მეტი, 100 ან 120 წლითაა დაშორებული, მაშინ როცა, მაგალითად, ანტიკური ხანის ცნობილმა რომაელმა ბუნებისმეტყველმა პლინიუს უფროსმა თავისი ცნობილი ნაშრომი ,,ბუნების ისტორია’’ პირველ საუკუნეში დაწერა, ხოლო ამ თხზულების უძველესი ხელნაწერი მხოლოდ მეხუთე საუკუნით თარიღდება ე. ი. ქრონოლოგიური დაშორება ოთხასი წელი გამოდის! მართალია, სახარებები სავსეა შეცდომებითა და ანაქრონიზმებით, ისტორიული რეალობის წინასწარგანზრახული დამახინჯებითა თუ ტენდენციურობით, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია ამ წყაროზე დაყრდნობით ისტორიული ქრისტეს სურათი აღვადგინოთ. ასეთივე ნაკლები აქვს ანტიკური ხანის სხვა წყაროებსაც, რომლებიც აღწერენ სოკრატეს, ალექსანდრე მაკედონელის, იულიუს კეისრისა თუ სხვა გამორჩეულ ისტორიულ პირთა ცხოვრებას, თუმცა დღეს არავინ ამტკიცებს, რომ ეს ისტორიული პიროვნებები არ არსებობდნენ. აქ მე ამჯერად მხოლოდ კანონიკურ სახარებებს განვიხილავ. გნოსტიკურ სახარებებს საერთო არაფერი აქვთ ისტორიულ ქრისტესთან. ჯერ ერთი, გნოსტიკური სახარებები გვიანდელია და ისინი მხოლოდ ახ. წ. II-IV საუკუნეების გნოსტიკოსთა რწმენა-წარმოდგენებისა და ცხოვრების წესის შესწავლისთვის თუ გამოგვადგება, მაგრამ ისტორიული ქრისტეს ქადაგებისა და მოღვაწეობის საკვლევად სრულიად უსარგებლოა, თუმცა, ძალიან კარგად მესმის, რომ ფსევდომეცნიერულ, პოპულარულ, მხატვრულ ლიტერატურასა და ათასგვარ მხატვრულ თუ დოკუმენტურ ფილმებში გნოსტიკური სახარებები უაღრესად პოპულარულია. ეს სახარებები იდუმალებით არიან მოსილი, თითქოს ისინი ქრისტეს შესახებ რაღაც დაფარულს, ჩვენთვის სრულიად უცნობ ისტორიას გვიმხელენ. სინამდვილეში არც არაფერს გვიმხელენ. მარტო იმას გვიმხელენ, თუ რა ფანტაზიით იყო გატაცებული სხვადასხვა გნოსტიკური მიმდინარეობა გვიანანტიკურ ხანაში. მეტი არაფერი. თუმცა თავისთავად ესეც საინტერესოა, უბრალოდ ახლა ამის შესახებ არ ვსაუბრობთ. ფსევდომეცნიერული ფანტაზია, შეთქმულების თეორიები და ლეგენდები ,,და ვინჩის კოდის’’ მსგავსი რომანებსა და ფილმებს დავუტოვოთ. მეცნიერების ვალი ისტორიული რეალობის რეკონსტრუქციაა, რაც მხოლოდ წყაროთა კრიტიკული ანალიზითა და მეცნიერული მეთოდოლოგიით მიიღწევა და არა მხატვრული ფანტაზიით.

        დასაწყისშივე უნდა აღვნიშნო, რომ ოთხივე კანონიკური სახარება ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებულია და ქრისტეს სხვადასხვაგვარად წარმოგვიდგენს. არა მხოლოდ განსხვავებული, არამედ ოთხივე სახარება მთელ რიგ საკითხებში პირდაპირ ეწინააღმდეგება ერთმანეთს, ერთი სახარება თუ ქრისტესთან დაკავშირებულ რომელიმე კონკრეტულ მოვლენაზე ერთს ამტკიცებს, სხვა სახარება - სხვას და ა.შ. განსხვავებანი მრავლადაა მარკოზის, მათესა და ლუკას სახარებებს შორის, მაგრამ იოანე ამ სამისგან კიდევ უფრო განსხვავდება, განსაკუთრებით, ღვთისმეტყველებით. თუკი სინოპტიკურ სახარებებში სიტყვა არაა ნათქვამი ქრისტეს ღვთაებრიობის შესახებ (მარკოზის, მათეს და ლუკას სახარებების ავტორები ოდნავადაც კი არ იცნობენ სწავლებას ქრისტეს ღვთაებრიობის შესახებ), იოანესთან ანუ ყველაზე გვიანდელ სახარებაში ქრისტე უკვე ღვთაებრივ არსებად, ლოგოსადაა, გამოცხადებული, თუმცა აქ საერთოდ არაა ლაპარაკი ერთარსება სამებაზე, ქრისტეს ორ ბუნებასა და ჰიპოსტასზე, ანუ, სწავლებაზე, რომელიც გვიანდელმა ეკლესიამ განავითარა ბერძნულ ფილოსოფიურ ტრადიციაზე დაყრდნობით. ცხადია, ამ მოძღვრებას ცოტა რამ თუ აქვს საერთო სახარებასთან და იმ ქრისტიანულ თემთა მსოფლმხედველობასთან, რომელთა წიაღშიც სახარებანი იწერებოდა (ამ თვალსაზრისით, მართლმადიდებლობა ისევე დაშორებულია სახარებას, როგორც რომის კათოლიკე ეკლესიის მოძღვრება ან ნებისმიერი სხვა ქრისტიანული კონფესია).

        სახარებათა შორის არსებული სხვადასხვაობა არაა უბრალოდ მეორეხარისხოვანი დეტალები, როგორც ამის წარმოჩენას ეკლესიის მამები ცდილობდნენ საუკუნეების განმავლობაში. ქრისტიანი აპოლოგეტების თანახმად, უფალს ამ განსხვავებათა წარმოჩენით იმის ჩვენება სურდა, რომ სახარების წერისას ავტორი საკუთარ პიროვნულობას ინარჩუნებდა, რომ სულიწმიდა არ ართმევდა მოციქულს ინდივიდუალობას და ა.შ. კარგი, ეს გასაგებია, მაგრამ უხეში შეცდომები და ისტორიული რეალობის დამახინჯება რაღა საჭიროა? თუ ერთი სახარება ზუსტად ერთ მოვლენაზე ერთ რაღაცას ამტკიცებს, ხოლო მეორე სახარება  სხვას, ერთი მათგანი აშკარად სცდება (ან ავტორი შეგნებულად ამახინჯებს რეალობას კონკრეტული მიზნისთვის). აქ სულიწმიდა რა შუაშია? ნუთუ, ამ უხეში შეცდომებისა და რეალობის დამახინჯების გარეშე სულიწმიდა ვერ შეძლებდა ავტორთა ინდივიდუალობის შენარჩუნებას (სახარებათა შორის არსებული შეუთავსებლობა იხ. ქვემოთ)?

            მარკოზის, მათესა და ლუკას სახარებებს სინოპტიკური სახარებანი ეწოდებათ. ეს ტერმინი ბერძნული σύνοψις-დან მოდის და რაიმეს მთლიანობაში, ერთიანობაში ხედვას ნიშნავს. აღნიშნული სახელი იმიტომ ეწოდა, რომ სამივე ეს სახარება საერთო წყაროებს ეყრდნობა და შინაარსით ერთმანეთის მსგავსია (თუმცა ეს მსგავსება მნიშვნელოვან განსხვავებებს არ გამორიცხავს). მათგან უძველესი მარკოზის ავტორობით ცნობილი სახარებაა (მართალია ავტორი უცნობია, მაგრამ სიტყვის სიმოკლისა და სიცხადისათვის ტრადიციას გავყვები და ამ და სხვა სახარებებს ტრადიციული სახელებით მოვიხსენიებ). მარკოზის სახარება დაწერილია დაახლ. 70 წელს. შემდეგ უნდა დაწერილიყო მათესა და ლუკას სახარებანი, დაახლ. 85 წელს. ეს ორივე, მათესა და ლუკას სახარება, ერთის მხრივ მარკოზის უძველეს სახარებას ეყრდნობა, ხოლო მეორეს მხრივ, ჩვენთვის დღეს დაკარგულ უცნობ წყაროს, რომელსაც მეცნიერებაში გერმანული სახელწოდება დაუმკვიდრდა (Quellen ანუ წყარო) და, ხშირად, Q წყაროს სახელით იხსენიებენ (თუმცა ზოგიერთი უახლესი კვლევა ეჭვქვეშ აყენებს ამგვარი წყაროს არსებობას). ყველაზე გვიან, იოანეს სახარება დაიწერა, პირველი საუკუნის ბოლოს, დაახლ. 95 წელს. ოთხივე სახარება აღწერს იუდეველი რაბის, იესოს, დაბადებას, ცხოვრებას, მოღვაწეობასა და სიკვდილს, მის სწავლებებსა და ქადაგებას პალესტინაში. 

            უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღვნიშნო, რომ დღევანდელ მეცნიერებაში დამაჯერებლადაა უარყოფილი XIX საუკუნის სხვადასხვა გერმანულ თეოლოგიურ სკოლაში გავრცელებული შეხედულება, თითქოს იესო გამოგონილი პერსონაჟია, მისტიფიკაციაა, თავისებური მითია და ა.შ. ახალი აღთქმის კანონიკური წიგნები ისტორიული წყაროა. ამ წყაროს ისეთივე ნაკლი აქვს, რაც სხვა ისტორიულ წყაროებს (წინააღმდეგობა, შეუთავსებლობა, სხვადასხვა ცნობები, ანაქრონიზმები, გვიანდელ ავტორთა ინტერპრეტაციები და ა.შ.), მაგრამ ჩვენ მაინც თავისუფლად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ პირველი საუკუნიდან გვაქვს მდიდარი წერილობითი მასალა იესოს შესახებ, რომელიც ეჭვმიუტანლად ადასტურებს იესოს ისტორიულობას. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, თუ სახარებების მიმართ ზედმეტად კრიტიკული ვიქნებით და მათი, როგორც ისტორიული წყაროების, მნიშვნელობას უარვყოფთ, იგივე პრინციპით არარსებულ და გამოგონილ პიროვნებებად უნდა გამოვაცხადოთ ძველი სამყაროს ყველა მოღვაწე ტუტანხამონიდან იულიუს კეისრამდე. ბევრ მათგანზე გაცილებით საეჭვო და გვიანდელი წყაროები გვაქვს, ვიდრე სახარებებია. ცხადია, ახალ აღთქმას, როგორც ისტორიულ წყაროს, კრიტიკული შესწავლა ესაჭიროება. სწორედ ამ მეთოდით აღვადგენთ ჩვენ ქრისტიანობის სათავეების ისტორიულ სურათს.

        რა სახის ავთენტურ ინფორმაციას გვაწვდის სახარებანი ისტორიულ იესოზე? რა ვიცით დანამდვილებით ამ კაცის შესახებ? მაშ ასე, რამდენიმე ცნობაში ისტორიკოსებს ეჭვი არ ეპარებათ და დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ცნობები ისტორიულ რეალობას ასახავს: იესო დაიბადა ებრაულ ოჯახში, იზრდებოდა იუდეველად იუდეველი მშობლების მიერ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში მტკიცედ იცავდა იუდეურ წეს-ჩვეულებებს (იქნებოდა ეს ზნეობრივი საკითხები თუ მოსეს სჯულის რიტუალური ნაწილი). წარმოშობით მისი ოჯახი იყო ნაზარეთიდან. იესო დაიბადა ბეთლემში დაახლ ძვ. წ. 6-4 წლებს შორის (ახალ აღთქმაში იხსენიება მეფე ჰეროდე, რომელიც იესოს შობისას ცოცხალი იყო. ისტორიიდან ჩვენ ვიცით, რომ მეფე ჰეროდე ძვ. წ. 4 წელს გარდაიცვალა, ამიტომ იესო ძვ.წ. 4 წლამდე უნდა დაბადებულიყო, ალბათ, დაახლოებით ძვ.წ. 6 წელს), შემდეგ მშობლიურ ნაზარეთში დაბრუნდა და იქ იზრდებოდა. მამამისს ერქვა იოსები, ხოლო დედას - მარიამი (მირიამი რაბინისტულ ტრადიციაში). იოსები უბრალო მუშა იყო (არსად არაა ნახსენები, რომ მაინცდამაინც დურგალი იყო). გვიანდელი ქრისტიანული ტრადიცია იოსებს, მარიამთან ქორწინებისას, მოხუცებულ კაცად წარმოიდგენს, თუმცა მისი სიბერე ერთი სიტყვითაც არაა ნახსენები ახალ აღთქმაში. ასევე არსადაა ნახსენები ის, რომ იოსებს მარიამამდე სხვა ცოლი ჰყავდა, რაც გვავარაუდებინებს, რომ მარიამთან ქორწინებისას იოსები ახალგაზრდა კაცი იყო. ამავე დროს, სახარება ასახელებს იესოს დებსა და ძმებს (მარკოზი 6:3 οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τέκτων, ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας καὶ ἀδελφὸς Ἰακώβου καὶ Ἰωσῆτος καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος; καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς; καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ). ქრისტიანული სწავლებით, შეუძლებელია იესოს ჰყოლოდა დები და ძმები, რამეთუ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი მარადქალწულად დარჩა, თუმცა სახარებაში ზუსტად ,,ძმა’’ და ,,დებია’’ (ἀδελφὸς/ αἱ ἀδελφαὶ) ნახსენები. ნეტარმა იერონიმემ, გამოსავალი რომ მოენახა, შეცვალა ეს სიტყვები და დაწერა, რომ ისინი დები და ძმები კი არა, იესოს ბიძაშვილები არიან, რომლებიც უბრალოდ დებად და ძმებად იხსენიებიანო, რაც უბრალოდ ნეტარი იერონიმეს მოგონილია და საერთო არაფერი აქვს სახარების ბერძნულ ორიგინალთან (ბერძნულში არსებობს სიტყვა, რომელსაც ,,ბიძაშვილის’’ მნიშვნელობა აქვს, მაგალითად, ἀνεψιός. ასე რომ, ავტორს, თუ ასეთი სურვილი ჰქონდა, სწორედ ,,ბიძაშვილს’’ დაწერდა და არა ,,ძმასა’’ და ,,დას’’). იესოს ოჯახი არამეულად ლაპარაკობდა, თუმცა იესომ ებრაულად კითხვაც იცოდა. იესო დაბალი ფენას მიეკუთვნებოდა, ამიტომ თანამედროვეებს უცნაურად ეჩვენებოდათ მისი განსწავლულობა ძველ აღთქმაში, თუმცა, როგორც ჩანს, პატარაობისას მან გარკვეული განათლება მიიღო. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ თანატოლებში განსაკუთრებული განათლებით ან ნიჭით გამოირჩეოდა, რადგან მისი ნაცნობები გაოგნებულები დარჩნენ, როცა აღმოაჩინეს, რომ იესომ, საერთოდ, კითხვა იცოდა (მარკოზი 6:2; იოანე 7:15). სპეციალისტები ვარაუდობენ, რომ ის სამ ენაზე ლაპარაკობდა. მისი მშობლიური ენა იყო არამეული, შემდეგ, პატარაობისას, მას ასწავლეს ებრაული (ეს არ ნიშნავს, რომ ებრაული კარგად იცოდა) და, დიდი ალბათობით, გარკვეულ დონეზე, ბერძნულ ენასაც ფლობდა (ალბათ, სასაუბრო ბერძნულს). ცნობილია, რომ ბერძნული გალილეაში გავრცელებული ენა იყო. სწორედ ბერძნულ ენაზე უნდა წარმართულიყო დიალოგი იესოსა და პონტოელ პილატეს შორის. ძალიან ცოტა რამაა ცნობილი იესოს ბავშვობის შესახებ, მაგრამ მისი ბავშვობა არ უნდა ყოფილიყო სხვა მისი ნაზარეველი თანატოლებისაგან დიდად განსხვავებული. სავარაუდოდ, ადრეული ასაკიდანვე იოსებს ეხმარებოდა სხვადასხვა სამუშაოში და მასთან სწავლობდა ხელობას. ტრადიციული შეხედულების წინააღმდეგ,  ქადაგების დაწყებისას იესო ოცდაათს უკვე კარგა ხნის გადაცილებული იყო. თუკი ჩვენ ჩავთვლით, რომ მომავალი ებრაელი რაბი ძვ.წ. 6 წელს დაიბადა, ასევე, მხედველობაში მივიღებთ ახალი აღთქმის ცნობას, რომ მან ქადაგება იმპერატორ ტიბერიუსის მმართველობის მეთხუთმეტე წელს ანუ ახ. წ. 29 წელს დაიწყო, გამოდის რომ იორდანეში ნათლობისას იესო ოცდათხუთმეტის წლის, ხოლო ჯვარცმისას უკვე ორმოც წელს მიღწეული იყო. მდინარე იორდანეში ის მოინათლა იოანე ნათლისმცემლის მიერ (ეს ერთ-ერთი ყველაზე უტყუარი ფაქტია, ისევე როგორც მისი ჯვარცმა). იესო დაახლოებით სამი წლის განმავლობაში ქადაგებდა. ამ ქადაგების შესახებ ჩვენ დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ რამდენიმე რამ: იესო არ აპირებდა ახალი რელიგიის დაარსებას. ის იუდეველი იყო და იუდეველად აღესრულა ჯვარზე. ყველას ავალებდა მოსეს სჯულის სრულყოფილად დაცვას, როგორც ზნეობრივ, ასევე რიტუალურ ნაწილში. იესოს არ გამოუცხადებია თავი ღმერთად ან ღვთაებრივ არსებად. არც მისი მოწაფეები და თანამედროვეები თვლიდნენ მას ღვთაებრივ ლოგოსად ან ზეციდან ჩამოსულ ზეკაცად (ეს ყველაფერი პირველად ყველაზე გვიანდელ, იოანეს სახარებაში, გვხვდება. იოანეს სახარება პირველი საუკუნის პალესტინური ქრისტიანული თემის რწმენა-წარმოდგენებს ასახავს, რომლებმაც იესო მისი სიკვდილიდან დაახლოებით სამოცი წლის შემდეგ გააღმერთეს და თაყვანს სცემდნენ, როგორც ღვთაებრივ ლოგოსს), თუმცა თითქმის დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ებრაელი რაბი საკუთარ თავს ებრაელი ერისათვის აღთქმულ მესიად მიიჩნევდა და ასეთად მიიჩნევდა მას თანამედროვეთა ნაწილიც. ჯვარზე სიკვდილის შემდეგ მისი მცირერიცხოვანი მიმდევრები ჯერ პალესტინაში მოღვაწეობდნენ, შემდეგ კი იმპერიის სხვადასხვა მხარეებში გაიფანტნენ (თუმცა ნაწილი პალესტინაში დარჩა), რათა ახალი, ძლევამოსილი რელიგიისათვის დაედოთ სათავე. ამისათვის კი მათ იესოს ერთ-ერთი მთავარი მოწოდების, მოსეს სჯულის დაცვის, უარყოფა დასჭირდათ. იესოს სიკვდილიდან რამდენიმე წლის შემდეგ მისმა მიმდევრებმა საერთოდ უარყვეს მოსეს სჯული, რამაც საბოლოო ჯამში პატარა იუდეური სექტა დიდ რელიგიად აქცია. ახლა უფრო ვრცლად თითოეული სახარების შესახებ.    

            როგორც აღვნიშნეთ, უძველესი სახარება მოციქულ მარკოზს მიეწერება. ტრადიციის თანახმად, მოციქული მარკოზი ებრაელი იყო ლევიტელთა ტომიდან, თუმცა თავად სახარების ტექსტი ძალიან კარგად ამხელს, რომ მისი ავტორი არ იყო ებრაელი. აქ არის ერთი საინტერესო დეტალი. მარკოზის სახარების ავტორი ამბობს, რომ იუდეველთა წესის თანახმად, ყველა მორწმუნეს ჭამის წინ ხელი უნდა დაებანაო (რასაც რიტუალური მნიშვნელობა ჰქონდა), თუმცა იუდაიზმის ისტორიის მკვლევართათვის კარგადაა ცნობილი, რომ ეს წესი ყველა იუდეველს არ ეხებოდა. ცხადია, მარკოზის სახარების ავტორს წარმოდგენა არ ჰქონდა ამ რიტუალის შესახებ. ის, რომ მართლა ებრაელი და იუდეველი ყოფილიყო, როგორც ამას ქრისტიანული ტრადიცია აცხადებს, მას ასეთი ელემენტარული შეცდომა არ მოუვიდოდა. როგორც ჩანს ის, ვინც ,,მარკოზის სახარება’’ დაწერა, წარმართობიდან მოქცეული ბერძნულენოვანი ქრისტიანი იყო, რომელიც ასევე წარმართობიდან მოქცეულთათვის წერდა.

            მარკოზის სახარებაში სხვა სერიოზული ისტორიული უზუსტობებიცაა. მარკოზის სახარებაში ფარისევლები ისე არიან წარმოდგენილი, თითქოს ეს მიმდინარეობა იმდროინდელ (ანუ ახ.წ. I საუკუნის დასაწყისის) ისრაელში ძალზე გავლენიანი და მრავალრიცხოვანი რელიგიური დაჯგუფება ყოფილიყო. მარკოზის სახარების თანახმად, ფარისეველთა რაოდენობა იმდენია, რომ სადაც იესომ გაიარა, ყველა ხის და ბუჩქის უკან ეს ფარისევლები იყვნენ ჩასაფრებულები. სინამდვილეში მსგავსი არაფერი ყოფილა. იესოს დროს ფარისევლებს საერთოდ არ გააჩნდათ არავითარი სერიოზული გავლენა და ისინი უბრალოდ ერთ-ერთი მცირერიცხოვან ჯგუფს წარმოადგენდნენ. აი, პირველი საუკუნის ბოლოსკენ კი, როდესაც მარკოზის სახარების ავტორი ცხოვრობდა, ფარისეველთა ერთობა უკვე სერიოზულ, გავლენიან რელიგიურ პარტიად ჩამოყალიბდა. აშკარაა, რომ ამ ავტორს თავისი თანამედროვე რეალობა სამოცდაათი წლით უკან გადააქვს.

        მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ წარმართობიდან იყო მოქცეული, მარკოზის სახარების ავტორისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო სწორედ ქრისტეს ებრაელობისა და მისი მოღვაწეობის ბიბლიურ-იუდეური კონტექსტის წარმოჩენა. ამიტომ იხსენიებს ის იესოს ,,მესიად’’. ,,მესია’’ ებრაულად ცხებულს ნიშნავდა. ბერძნულად ცხებული ითარგმნებოდა, როგორც ,,ქრისტე’’ (χριστός). ამას იესოს ღვთაებრიობასთან არაფერი კავშირი არ ჰქონდა. ცხებულების გაგება იუდაიზმში ჩამოყალიბდა. ცხებული იყო მეფე, ღვთის რჩეული, რომელიც ერს უფლის გზაზე მიუძღოდა, მაგრამ ბაბილონის მიერ იუდეის დაპყრობის შემდეგ (ძვ.წ. 587 წ.) ებრაელებს უკვე აღარ ჰყავდათ ცხებული მეფე. აი, სწორედ ამ განსაცდელის დროს ებრაელებში გავრცელდა აზრი, რომლის თანახმადაც მომავალში ღვთის რჩეულ ერს კვლავ მოევლინებოდა მესია, რომელიც იხსნიდა თავის ერს და დაუბრუნებდა მას გარდასულ დღეთა დიდებას. იესოს ცხოვრებისა და მოღვაწეობის დროისათვის ეს მოლოდინი უკვე ნამდვილ რელიგიურ ისტერიაში გადავიდა. ებრაელებს სხვადასხვანაირად ესმოდათ ის თუ როგორი უნდა ყოფილიყო მესია, ზოგიერთი ბიბლიური დავითის მსგავს მეფეს ელოდა, მეომარსა და ძლევამოსილ მხედართმთავარს, ზოგი სამყაროსეულ მსაჯულს, რომელიც მთელ კაცობრიობას განსჯიდა და ბოროტებსა და ცოდვილებს მოსპობდა, მაგრამ ძველი აღთქმისა და ბიბლიური სამყაროსათვის სრულიად უცნობი იყო დევნილი და ჯვარცმული მესიის გაგება, რაც მოგვიანებით ქრისტიანებმა მოიგონეს. იმ ბიბლიურ პასაჟებში, რომლებსაც ქრისტიანები იმოწმებდნენ, სადაც თითქოს წინასწარმეტყველებაა იესოზე, როგორც დევნილსა და ტანჯულ მესიაზე, საერთოდ არაფერ შუაშია იესოსთან და, ზოგადად, ამ პასაჟებში მესია არსადაა ნახსენები (მაგ. ფს. 22-ე და 69-ე და ესაია 53).

            დასაწყისში მარკოზის სახარება მოგვითხრობს: ,,მოხდა იმ დღეებში, რომ მოვიდა იესო გალილეის ნაზარეთიდან და მოინათლა იოანეს მიერ იორდანეში. და უცბად, როცა წყლიდან ამოდიოდა, იხილა გახსნილი ცა და სული, მტრედივით გარდამომავალი მასზე.და ციდან იყო ხმა: „შენ ხარ ჩემი საყვარელი ძე, რომელიც მოვიწონე მე“ (მარკოზი 1: 9-11). რას ნიშნავს ის, რომ ღმერთი იესოს თავის საყვარელ ძედ მოიხსენიებს? ნიშნავს ეს თუ არა, რომ ავტორი იესოს ღმერთად აცხადებს? არა, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს. საქმე ისაა, რომ მკითხველმა ეს სიტყვები უნდა გაიგოს არა ისე, როგორც დღეს, ორი ათასი წლის შემდეგ, სრულიად სხვა ქვეყანასა და სრულიად სხვა კულტურაში, რომელიმე ,,მამაო’’ ასწავლის თავის მრევლს, არამედ, იმ გაგებით, რა გაგებითაც ამ სიტყვებს კითხულობდნენ ებრაელები და წარმართები ორი ათასი წლის წინ რომის იმპერიაში. რას ნიშნავდა ,,ძე ღვთისა’’ მათთვის? ეს იყო ადამიანი, რომელიც ღმერთთან განსაკუთრებული სიახლოვით, სასწაულმოქმედებითა და წინასწარმეტყველების უნარით გამოირჩეოდნენ. იესოს გარდა ასეთი ,,ღვთის ძეები’’ სხვებიც იყვნენ ისრაელში. ასეთები იყვნენ, მაგალითად, ჰანინა ბენ დოსა და ჰონი ჰამე’აგელი (წრის მხაზველი), პირველი საუკუნის ებრაელი მოძღვრები, რომლებიც გამოირჩეოდნენ მოსეს სჯულის დაცვითა და სასწაულმოქმედების უნარით. ამიტომ ,,ღვთის ძედ’’ წოდებაში არაფერი განსაკუთრებით ღვთაებრივი არ ყოფილა.

             ძალიან მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ მარკოზის სახარების თანახმად, ვერავინ ვერ ხვდება, თუ ვინაა იესო, მაგრამ ერთ-ერთ ეპიზოდში, როგორც ცნობილია, მოციქული პეტრე, შეიცნობს იესოს, როგორც ღვთის ცხებულს ანუ მესიას. და წავიდნენ იესო და მისი მოწაფეები ფილიპეს კესარიის სოფლებში. გზადაგზა ელაპარაკებოდა იგი თავის მოწაფეებს და ეკითხებოდა: „რას ამბობს ხალხი, ვინა ვარ მე?“ მათ უთხრეს: ამბობენ, იოანე ნათლისმცემელიო. სხვები - ელიაო, სხვები - ერთ-ერთი წინასწარმეტყველიო. და მან ჰკითხა მათ: „თქვენ რაღას იტყვით, ვინ ვარ მე?“ პეტრემ უთხრა: „შენ ქრისტე ხარ“. და გააფრთხილა ისინი, რომ არავისთვის ეთქვათ მასზე’’ (მარკოზი 8: 27-30). ეს ძალიან მნიშვნელოვანი პასაჟია მარკოზის სახარებიდან ე.ი. რას ვიგებთ ჩვენ აქედან? იმას, რომ არავინ იცის იესოს ცხებულების ანუ მესიობის შესახებ, ვიგებთ იმას, რომ პეტრე შეიცნობს იესოს ქრისტედ ანუ მესიად და იმას, რომ იესოს არ სურს ამის შესახებ საერთოდ ვინმემ გაიგოს: ,,და გააფრთხილა ისინი, რომ არავისთვის ეთქვათ მასზე.’’ იესოს მესიობის შესახებ არავინ უნდა იცოდეს. მეცნიერები დღემდე ვერ შეთანხმებულან, თუ რატომ არ სურდა, მარკოზის სახარების თანახმად, იესოს ამის შესახებ ლაპარაკი.

            რა არის ,,მარკოზის სახარების’’ მთავარი სათქმელი? რის გამო არის დაბნეული ყველა იესოს გარშემო? რატომ არ ესმით იესოსი? აქ პასუხი ცხადია: იესო მესიაა, მაგრამ უჩვეულო მესია, მესია, რომელიც უნდა იდევნოს, იტანჯოს და მოიკლას უსამართლოდ, მაგრამ აქვე მარკოზის სახელით ცნობილი ავტორი ამბობს, რომ იესო ძალიან მალე დაბრუნდება დიდებით და განსჯის მთელ კაცობრიობას. ,,მარკოზის სახარებაში’’ ძალიან აშკარადაა ნათქვამი ის, რომ სამყაროს დასასრული ძალიან მალე იქნება: ,,უთხრა მათ: „ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: არიან ზოგიერთნი აქ მდგომთაგან, რომელნიც არ იგემებენ სიკვდილს, სანამ არ იხილავენ ღვთის სასუფეველს, ძლიერებით მოსულს“ (მარკოზი 1:9). კარგად დავფიქრდეთ, რას ნიშნავს ეს სიტყვები? პირველ საუკუნეში მეორედ მოსვლა, რომ არ მოხდა, ეკლესიის მამები ამ სიტყვებს ათასნაირად განმარტავდნენ, რათა რაღაცნაირი გამართლება მაინც მოენახათ და აპოკალიფსით მორიგი იმედგაცრუება თავიდან აეცილებინათ, მაგრამ ეს ფრაზა ძალიან ნათელი და ცხადია შინაარსით. იესო ესაუბრება ხალხს და ეუბნება მათ, რომ ზოგიერთი იქ მყოფთაგანი ბუნებრივი სიკვდილით არ მოკვდებოდა. გვიჩნდება კითხვა: რანაირად? იესო იქვე უპასუხებს: ღვთის სასუფეველი იმდენად მალე მოვა, რომ ზოგიერთი ადამიანი (ალბათ, უფრო ახალგაზრდა) ბუნებრივი სიკვდილით გარდაცვალებასაც კი ვერ მოასწრებდა. მე მგონი, დიდი ფილოსოფია და ეგზეგეტიკა არაა აქ საჭირო. სრულიად აშკარაა, რომ იესო რამდენიმე წელიწადში ელოდებოდა დედამიწაზე ღვთის სასუფევლის დამყარებას, რაც, ცხადია, რომ არ მომხდარა. ამ შემთხვევაში მარკოზის სახარება ძალიან ავთენტურია და როგორც სახარებათაგან უძველესი ძალიან კარგად აღწერს რეალურ ისტორიულ ვითარებას, ისტორიულ იესოს, როგორც აპოკალიფსურ წინასწარმეტყველს, რომელსაც სწამდა, რომ სამყაროს დასასრული მის სიცოცხლეშივე მოხდებოდა.  

                    უცნობია ჩვენთვის მათეს სახარების ავტორიც. ტრადიცია ამ სახარების ავტორად მებაჟე მათეს თვლიდა, მაგრამ თუკი ამ სახარების ავტორი მებაჟე მათე იყო, როგორ მოხდა ისე, რომ ამ ავტორმა ლამის ყველაფერი მარკოზის სახარებიდან გადმოიწერა? ცხადია, რომ მათეს სახარების ავტორს წინ ედო მარკოზის სახარება და ბევრ ამბავს (სხვათა შორის, სიტყვასიტყვით) მარკოზისგან იწერდა (თუმცა ბევრ ამბავს თავისებურად ცვლიდა), მათ შორის ქრისტეს მიერ მათეს მოხმობასაც. მე თუ ვინმეს მოწაფე ვიყავი, ამ დამოწაფების ამბავს ხომ მე თვითონ მოვყვები ყველაზე უკეთ, სხვისგან გადმოწერა რაში მჭირდება? ეს ერთ-ერთი ყველაზე აშკარა მინიშნებაა, რომ მებაჟე მათეს არაფერი აქვს საერთო მათეს სახარების ავტორობასთან. 

            მათეს სახარების ავტორი თავის თხზულებას იწყებს იესოს გენეალოგიით. ამ გენეალოგიას, სინამდვილეში, არაფერი აქვს საერთო იესოსთან. ეს გენეალოგია ეკუთვნის იოსებს, რომელიც თანამედროვეთათვის იესოს მამად იყო ცნობილი, მაგრამ მათეს სახარების ავტორს და სხვა ქრისტიანებს სწამდათ და სწამთ, რომ იესო უმამოდ იშვა ანუ იოსებს იესოსთან არავითარი გენეტიკური კავშირი არ ჰქონია. აბა, მაშინ იოსების გენეალოგია იესოსთან რაღა შუაშია? მათ ხომ ერთმანეთთან არავითარი სისხლისმიერი კავშირი არ აქვთ? შესაბამისად, იესო არც დავით წინასწარმეტყველის შთამომავალი გამოდის, არც სოლომონის და არც ისრაელის სხვა მეფეების (სხვათა შორის, ამით ყოველგვარი საფუძველი ეცლება ქართველი მეფეების მიერ მოგონილ ლეგენდას მათი და ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ნათესაობის შესახებ, რომელიც სომეხი ბაგრატუნების გაქართველებულმა შთამომავლებმა შეთხზეს საკუთარი თავის განსადიდებლად). ეს ძალიან კარგად ამტკიცებს იმას, რომ ქრისტიანები საუკუნეების განმავლობაში კითხულობენ და უსმენენ სახარებას და ელემენტარული შინაარსი ვერ გამოაქვთ ამ წიგნიდან (მათ შორის, განსაკუთრებით, დღევანდელ მორწმუნეებს). აი, დავაკვირდეთ. მათეს სახარების ავტორი ასე იწყებს სახარებას: ,, წიგნი წარმოშობისა იესო ქრისტესი: დავითის ძისა, აბრაამის ძისა’’ (მათე 1:1) ე.ი. იესო არის ბიბლიური დავითის ძე (,,ძე’’ ამ შემთხვევაში შთამომავალს ნიშნავს). კარგად დააკვირდით სახარების ავტორის სიტყვებს: ეს წიგნი არის იესოს წარმოშობის შესახებ. შემდეგ გრძელდება: ,,აბრაამმა შვა ისააკი’’ და ა.შ. სანამ ავტორი მივა იესოსთან. აბა, მაშინ ამ გენეალოგიის ბოლოს რატომ ამბობს სახარების ავტორი: ‘’იაკობმა შვა იოსები, ქმარი მარიამისა, რომლისაგანაც იშვა იესო, რომელსაც ჰქვია ქრისტე.’’ (მათე 1:16). გამოდის, ამ თავის დასაწყისში მათეს სახარების ავტორი აშკარად გვატყუებს, როდესაც იესოს დავითის შთამომავლად წარმოგვიჩენს და წერს, რომ ეს არისო წიგნი იესოს წარმოშობის შესახებ. იესოს კი არა, იოსების წარმოშობის შესახებ ყოფილა, რომელიც, ქრისტიანული სწავლების თანახმად, იესოს მამა არ იყო. დავითის შთამომავალს, იოსებს, არ ,,უშვია’’ ქრისტე ანუ მისი ბიოლოგიური მამა არ ყოფილა (როგორც აბრაამი იყო ისააკის და ა.შ.). რა შუაშია, საერთოდ, ეს გენეალოგია ქრისტესთან? შემდგომი დროის ეკლესიის მამები ამ, მსუბუქად, რომ ვთქვათ, შეუსაბამობას, ამართლებდნენ იმით, რომ ეს ყველაფერი სიმბოლურად იყო ნათქვამი და პირდაპირ არ უნდა გავიგოთ, ასე არ უნდა გავიგოთ, ისე არ უნდა გავიგოთ, რაც ცხადია, აშკარად რთული სიტუაციიდან მარტივი გამოსავლის ნახვის სურვილი იყო.

            მაგრამ უარესი კიდევ წინაა. მათეს სახარების ავტორი აშკარად ამახინჯებს გენეალოგიას იმისათვის, რათა თავის მიზანს მიაღწიოს. საქმე ისაა, რომ ეს ავტორი იესოს გენეალოგიას სამ ნაწილად ყოფს და თითოეულ ამ ნაწილში თოთხმეტ თაობას მოიაზრებს. ის ჩამოთვლის იესოს ყველა წინაპარს (რომლებიც, როგორც ვიხილეთ, არანაირად არ იყვნენ მისი წინაპრები) და დაასკვნის:  ,,ამრიგად მთელი თაობა აბრაამიდან დავითამდე თოთხმეტი თაობა; დავითიდან ბაბილონში გადასახლებამდე თოთხმეტი თაობა; ბაბილონში გადასახლებიდან ქრისტემდე თოთხმეტი თაობა (მათე 1:17).’’ ერთი შეხედვით ყველაფერი კარგად და ზუსტადაა გაზომილ-აღწერილი და მორწმუნეც ბედნიერია, რომ იესოს გენეალოგია ამგვარი სიმბოლიზმითაა დატვირთული, მაგრამ ბიბლიის კარგად მცოდნე (სამწუხაროდ, რელიგიურ ადამიანთა უმეტესობას, ვისაც მე ვიცნობ, ბიბლიის შესახებ ძალიან ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ, მის წაკითხვაზე ზედმეტია საუბარი) აქ ძველ აღთქმას გადაამოწმებს. მართლაც ყველაფერი ისეა, როგორც სახარების ავტორი წარმოაჩენს თუ პირველი საუკუნის ჩვენთვის უცნობი ქრისტიანი რაღაცას გვატყუებს? დიახ, მათეს სახარების ავტორი აშკარად გვატყუებს. საქმე ისაა, რომ ძველი აღთქმის თანახმად, დავითიდან ბაბილონის ტყვეობამდე თოთხმეტი თაობა სულაც არ გამოდის, როგორც ეს მათეს სახარების ავტორთან წერია. მათეს სახარების ავტორი პირველი თავის მერვე მუხლში სწერს: ,,ასამ შვა იოშაფატი; იოშაფატმა შვა იორამი; იორამმა შვა ყუზია.’’ მაგრამ ძველი აღთქმის მიხედვით იორამი ყუზიას მამა არ ყოფილა. ყუზია, რომელსაც ძველ აღთქმაში აზარია ეწოდება, იორამის შვილთაშვილია და არა შვილი (1 ნეშტთა 3: 10-12) (ყუზია რომ იგივე აზარიაა, ამას ადასტურებს 4 მფეთა 14:21 და 2 ნეშტთა 26:1 შედარება, ქართულში ,,მეფეთა წიგნში’’ მას ეწოდება ,,ყაზარია,’’ ხოლო ,,ნეშტთა წიგნში’’ ,,ყუზიაჰუ’’). ცხადია, რომ სამი თაობა დიდი ბაბუიდან შვილთაშვილამდე მათეს სახარების ავტორმა უბრალოდ გააქრო. რატომ? იმიტომ რომ ეს ,,იესოს გენეალოგიის’’ სამ ნაწილად გაყოფას (სადაც თითოეულ ნაწილში თოთხმეტი თაობაა) ეწინააღმდეგებოდა, ჰოდა, ძველი აღთქმის სიტყვებში, სადაც ეკლესიის სწავლებით, ერთი სიტყვის შეცვლაც კი იკრძალება, რამეთუ ის სულიწმიდის შთაგონებითაა დაწერილი, მცირედი რამ შეცვალა. უფრო სწორად, არც შეუცვლია არაფერი, უბრალოდ ამოიღო და პრობლემაც გადაჭრა.

            ამ სახარების ავტორი კიდევ ბევრ რამეს ცვლის. იესოს ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მისეული აღწერა საკმაოდ განსხვავდება მარკოზისაგან. მაგალითად, მარკოზის სახარებაში არავინ იცის თუ სინამდვილეში ვინაა იესო, რომ ისაა მესია, რომელიც უნდა ეწამოს. მხოლოდ პეტრე აღიარებს მას მესიად და მასაც ვერ გაუგია, იესო თუ მესიაა, ეს ტანჯვა-წამება რაღა საჭიროა, სხვებს კი წარმოდგენაც არ აქვთ იესოს მისიის ჭეშმარიტ ბუნებაზე. მათეს სახარებაში კი თითქმის ყველამ ყველაფერი გადასარევად იცის. თუკი მარკოზის სახარებაში ჩვენ ვერ ვხედავთ, საერთოდ, ვინმე თუ ესწრება იესოს ნათლობას, მათეს სახარებაში იესოს ნათლობაზე უამრავი ხალხია მოსული და იესოს რჩეულება ყველას წინაშე განცხადდება, ყველას ეუწყება, რომ ისაა სწორედ მესია. მარკოზის სახარებაში, იესო ეუბნება მოწაფეებს, რომ არავის უთხრან იმის შესახებ, რომ სწორედ იესოა ქრისტე ანუ მესია, მათეს სახარებაში კი უამრავმა ადამიანმა იცის მისი მესიობის შესახებ. დაკვირვებული მკითხველი ბოლოს და ბოლოს იბნევა. რომელია მართალი? იესოს მესიობა განცხადებული იყო თუ დაფარული? არავინ იცოდა მისი ცხებულების შესახებ თუ ამის შესახებ მრავალმა უწყოდა? ცხადია, ეს ერთ-ერთი აშკარა წინააღმდეგობაა ამ ორ სახარებას შორის. ამ წინააღმდეგობას კარგად ასახავს შემდეგი მუხლები მარკოზისა და მათეს სახარებებიდან. მარკოზის სახარება:   მოწაფეები ტბაში გავიდნენ სათევზაოდ, ქარიშხალი ამოვარდა და იესომ ,,დაინახა, რომ მათ უჭირდათ ნიჩბების მოსმა, რადგან პირქარი იყო. ღამის მეოთხე გუშაგობაზე წავიდა იგი მათკენ ზღვაზე სიარულით. და უნდოდა მათთვის გვერდი აევლო. ხოლო მათ, ზღვაზე მოსიარულე რომ დაინახეს, იფიქრეს, მოჩვენება არისო, და შეჰყვირეს. ყველამ დაინახა იგი და შეძრწუნდნენ. ის კი მყისვე გამოელაპარაკა მათ და უთხრა. „გამხნევდით, მე ვარ, ნუ გეშინიათ!“ და ავიდა ნავში მათთან და ჩადგა ქარი. და უფრო უკვირდათ, ჯერ პურების ამბავსაც ვერ მიმხვდარიყვნენ, რადგან გონება დახშოდათ’’ (მარკოზი 6: 48-52). ე. ი. მოციქულებს გონება აქვთ დახშული, ვერაფერს ხვდებიან, იესოს მიერ აღსრულებული სასწაულები აბნევთ. რატომ? იმიტომ რომ არ იციან მისი ჭეშმარიტი ვინაობა, რომ სწორედ ისაა მესია, რომ სწორედ ისაა ცხებული, ღვთის რჩეული ერისგან ასე დიდხანს ნანატრი. მათეს სახარებაში კი სრულიად განსხვავებული სურათი გვაქვს. აქ პირიქით, მოციქულებს დახშული კი არა, ძალიანაც გახსნილი გონება აქვთ: ,,ნავში მყოფებმა თაყვანი სცეს მას და უთხრეს: „ჭეშმარიტად ღვთის ძე ხარ შენ“ (მათე 16:33).

               მათეს სახარება ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ იესოს მიზანი სულაც არ ყოფილა ახალი რელიგიის შექმნა. იესო იუდეველი იყო და საერთოდ არ ფიქრობდა იუდაიზმის უარყოფასა და რაღაც ახალი სარწმუნოებრივი მიმდინარეობის დაფუძნებას: ,,არ იფიქროთ, თითქოს რჯულის ან წინასწარმეტყველთა გასაუქმებლად მოვედი. გასაუქმებლად კი არა, აღსასრულებლად მოვედი. ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: ვიდრე ცა და მიწა არ გადაივლის, არც ერთი იოტა ანდა არც ერთი წერტილი არ გადაივლის რჯულისა, ვიდრე ყოველივე არ აღსრულდება. ამრიგად, ვინც დაარღვევს ერთს ამ უმცირეს მცნებათაგან და ისე ასწავლის ადამიანებს, უმცირესი დაერქმევა მას ცათა სასუფეველში, ხოლო ვინც ასრულებს და ასწავლის, მას დიდი დაერქმევა ცათა სასუფეველში. ვინაიდან, გეუბნებით თქვენ, თუ თქვენი სიმართლე არ აღემატება მწიგნობართა და ფარისეველთა სიმართლეს, ვერ შეხვალთ ცათა სასუფეველში (მათე 5: 17-20). აქაც დავაკვირდეთ, რას ეუბნება იესო თავის მოწაფეებს? ვინც მოსეს რჯულს, თუნდაც ამ რჯულის უმცირეს დეტალს (ანუ სისხლიან მსხვერპლშეწირვას, წინადაცვეთას, სხვადასხვაგვარ რიტუალურ ქმედებას) დაარღვევს, მას უმცირესი დაერქმევა სასუფეველშიო. აქვე გავიხსენოთ, რომ იესოს სიკვდილიდან რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ ქრისტიანებმა საერთოდ უარყვეს და დაივიწყეს მოსეს რჯული, მაგრამ აქ ხომ შავით თეთრზე წერია, მოსეს სჯული დაიცავით თვით უმცირეს წვრილმანებშიცო? იესო არათუ მოსეს სჯულის უმთავრესი, ზნეობრივი ნაწილის, დამცველი იყო, არამედ მას რიტუალური ნაწილის დაცვაც მნიშვნელოვნად მიაჩნდა (მათე 23:23). მოსეს სჯული მაშინ იქნა მიტოვებული, როდესაც იესოს ანუ იუდეველი რაბის მიმდევარი იუდეველები უკვე სრულიად ახალი, დიდი რელიგიის დამაარსებლებად იქცნენ იმ ეპოქაში, როცა ,,საქმე მოციქულთა’’ დაიწერა და კიდევ უფრო გვიანდელ პერიოდში.

            დაახლოებით იმ დროს, როცა მათეს სახარება დაიწერა, დაიწერა ასევე ლუკას სახარებაც. ლუკას სახარება, ისევე როგორც მათესი, იესოს შობის ამბით იწყება, მაგრამ აქაც განსხვავებანი მნიშვნელოვანია. მათეს სახარებაში ანგელოზი იოსებს ეცხადება, ხოლო ლუკას სახარებაში - მარიამს. მათეს სახარებაში ახალშობილ იესოსთან აღმოსავლელი მოგვები მოდიან, ხოლო ლუკას სახარებაში - მწყემსები. მათეს სახარებაში საუბარია ეგვიპტეში ლტოლვაზე, ხოლო ლუკას სახარებაში - იოსებისა და მარიამის ბეთლემში ჩასვლაზე. ცხადია, ეს გადაულახავი წინააღმდეგობანი არაა, შესაძლოა ერთი სახარების ავტორი მოვლენათა ერთ წყებას აღწერდა, ხოლო მეორე ავტორი - სხვას,  მაგრამ მათესა და ლუკას შორის კიდევ უფრო მეტი განსხვავება იჩენს თავს წმინდა ოჯახის საცხოვრებელ ადგილთან დაკავშირებით. ლუკას სახარების თანახმად, იოსები და მარიამი, მოსახლეობის აღწერის გამო, ნაზარეთიდან ბეთლემში ჩავიდნენ, სადაც იშვა იესო. მათე სიტყვასაც არ ძრავს იმის შესახებ, რომ წმინდა ოჯახი საიდანღაც ჩამოვიდა ბეთლემში. მათეს მიხედვით ისინი აქ ცხოვრობდნენ და არაფერი აკავშირებდათ ნაზარეთთან, თუმცა სხვაგან მათე ამბობს, რომ იესო ნაზარეთიდან იყო (მათე 4:13), მაგრამ რატომ წარმოაჩენს დასაწყისში ისე, თითქოს იესოს ოჯახი სულ ბეთლემში ცხოვრობდა და ნაზარეთთან არაფერი აკავშირებდათ?! თანამედროვე მკითხველი იფიქრებს: ალბათ, მათემ ეს იმიტომ არ დაწერა, რომ ლუკას უკვე ჰქონდა დაწერილი და იქ წაიკითხავდა, მაგრამ საიდან ვიცით რომ მათეს სახარების მკითხველებმა ლუკას სახარების არსებობის შესახებ იცოდნენ? შესაბამისად, მათეს სახარების ავტორს იესოს შობის ისტორიის ერთი ვერსია ჰქონდა ხელთ (წერილობითი თუ ზეპირი სახით),ხოლო ლუკას სახარების ავტორს - მეორე. რომელი მათგანია მართალი, ღმერთმა უწყის!

        ეს ყველაფერი კარგად აჩვენებს, რომ სახარებათა ავტორები მრავალფეროვანი წყაროებით სარგებლობდნენ. ეს იყო ზეპირსიტყვიერი გადმოცემები და წერილობითი წყაროებიც. ცხადია, რომ ყველა ეს წყარო დროთა განმავლობაში შეცვლილი და დამახინჯებულია და ამიტომაც გვაქვს ასეთი შეუსაბამობანი სახარებათა შორის. გასაკვირი არ არის. ვთქვათ, ჩვენ შევუდექით იმ კაცის ბიოგრაფიის აღწერას, რომელიც 1982 წელს გარდაიცვალა. ეს კაცი თავის დროზე სულაც არ ყოფილა ცნობილი, ამიტომ მასზე არც სატელევიზიო გადაცემები გაუკეთებიათ, არც გაზეთები წერდნენ მის შესახებ და არც მისი ბიოგრაფია დაწერილა, მაგრამ ჩვენ ახლა, 2022 წელს, გვაინტერესებს მისი ცხოვრება, აზრები, ბიოგრაფია, შეხედულებები. დავიწყეთ მასალის მოძიება. გამოვკითხეთ ასაკოვანი ადამიანები, რომლებიც ამ კაცს კარგად იცნობდნენ, რაღაც მცირეოდენი წერილობითი წყაროებიც შევკრიბეთ, ჩავიწერეთ ინტერვიუები და ა.შ. ცხადია, დიდი სამუშაოს გაწევა მოგვიწევს. სხვადასხვა ადამიანი ამ კაცზე სხვადასხვანაირ ამბავს მოგვიყვება, ზოგს მისი დაბადების ზუსტი თარიღი და გარემოება არ ემახსოვრება. ერთმა ადამიანმა შეიძლება გვითხრას, რომ ის 1950 წელს დაიბადა, მეორე გვეტყვის, რომ 1948 წელს დაიბადა, შეეშლებათ ასევე დაბადების გარემოება და ადგილი, მშობლებისა და წინაპრების ვინაობა და ა.შ. და ა.შ. რა თქმა უნდა, მეოცე საუკუნეში დაბადებული კაცის ბიოგრაფიის გამორკვევა გაცილებით მარტივია, იმიტომ რომ არსებობს ოფიციალური ჩანაწერები, არქივი, დაბადების მოწმობა და ა.შ. ახლა წარმოვიდგინოთ ანტიკური ხანა, სადაც მოსახლეობის უმეტესობამ ორი ასოს დაწერაც კი არ იცოდა, ყველაფერი თაობიდან თაობას ზეპირსიტყვიერად გადაეცემოდა. ზეპირსიტყვიერება კი ყველაზე ნაკლებად სანდო წყაროა. დღეს, ახლაც, თანამედროვე ტექნოლოგიების პირობებში, მე რომ რაღაცას ვეუბნები ჩემს მეგობარს, ის თავის მეგობარს ამ ამბავს თავისებური ინტერპრეტაციით მოუყვება, ის თავის მხრივ თავის მეგობარს სხვანაირად ეტყვის და ბოლოს რაღაც სანახევრო სიმართლე, ერთმანეთში არეული ტყუილი და მართალი გამოვა. ახლა წარმოვიდგინოთ ანტიკური ეპოქა, როდესაც ხალხს ათასგვარი ზღაპრის სჯერა, არ არსებობს არანაირი საშუალება ტყუილისა და მართლის შემოწმებისა. იესო ახ. წ. I  საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში დაიღუპა. ყველაზე ძველი, მარკოზის სახარება, ახ. წ. 70 წელს, ანუ ორმოცი წლის მერე დაიწერა. თუკი ჩემს მიერ მოყოლილი ამბავი ერთ კვირაში შეიძლება სხვადასხვა ადამიანის გონებაში ისე გადაიხარშოს, რომ საერთოდ სხვა ამბად იქცეს, ახლა წარმოიდგინეთ პირველ საუკუნეში, ორმოცი წლის განმავლობაში, რამდენი რამ შეიცვლებოდა, დამახინჯდებოდა, გადაკეთდებოდა ერთი ადამიანის ცხოვრების შესახებ. ბუნებრივია, მორწმუნე საკითხის ასე დაყენებას გააპროტესტებს და იტყვის, რომ წმინდა წერილი უცდომელია, რომ სულიწმიდა შეუძლებელია რამეში შემცდარიყო, თუნდაც დეტალებში (რადგან ღმერთი, როგორც აბსოლუტური სრულყოფილება, შეუძლებელია თვით უმცირეს წვრილმანშიც კი შეცდეს), მაგრამ, აბა, დამოწმებულ მაგალითებს რა ვუყოთ? ამ მაგალითების გადამოწმება ხომ აბსოლუტურად ყველას შეუძლია!

            ლუკას სახარებას კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი გამოარჩევს. ლუკას სახარების ავტორმა უკვე კარგად იცის, რომ მეორედ მოსვლა და კაცობრიობის საყოველთაო განკითხვა ,,გადაიდო.’’ იესო დედამიწაზე ღვთის სასუფევლის მყისიერ დამყარებას ელოდა. ეს მოლოდინი არ გამართლდა, ამიტომ ლუკა ყურადღებას ამახვილებს მისიაზე, რომელიც იესოს მიმდევრებმა წარმართებში უნდა დაიწყონ. ლუკას სახარებაში პირველად ჩნდება სწორედ ეს ძლიერი აქცენტი წარმართებში ქადაგებაზე. მარკოზის უძველეს სახარებაში (რომელიც სავარაუდოდ უფრო ახლოსაა ისტორიულ რეალობასთან) წარმართებში ქადაგების დიდი საჭიროება არც ყოფილა, რადგან ღვთის სასუფეველი ლამის დღე დღეზე დამყარდებოდა დედამიწაზე. რომ არ დამყარდა, ახლა ქრისტიანებში გაჩნდა მოსაზრება, რომ ეს რწმენა, რომელიც მათ იესოს მიმართ გააჩნდათ, არა მხოლოდ იუდეველებში, არამედ წარმართებშიც უნდა ექადაგათ. სწორედ ეს შეხედულება აისახა ლუკას ავტორობით ცნობილ სახარებაში და სწორედ ასე დაიწყო პატარა იუდეური სექტის გარდასახვა მსოფლიოს ყველაზე მრავალრიცხოვან და გავლენიან რელიგიად. 

            და აი, მოვედით საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით ყველაზე გამორჩეულ იოანეს სახარებასთან. თუკი სინოპტიკურ სახარებებში საერთოდ ლაპარაკი არაა ქრისტეს ღვთაებრიობაზე, იოანეს სახარებაში უკვე აშკარადაა მინიშნება იმაზე, რომ ქრისტე არათუ მესია ან წინასწარმეტყველი, არამედ ღვთაებრივი არსებაა. იესოს სიკვდილიდან იოანეს სახარების დაწერამდე ე. ი. დაახლოებით სამოცი წელიწადის განმავლობაში ქრისტიანებმა, რომლებიც ბერძნულ-რომაულ სამყაროში ცხოვრობდნენ (პალესტინაც ამ სამყაროს ძლიერ გავლენას განიცდიდა) და, სურდათ თუ არა მათ ეს, გამსჭვალულნი იყვნენ ამ სამყაროს რწმენა-წარმოდგენებით ღმერთებისა და ნახევარღმერთების შესახებ, ებრაელთა მესია ღვთაებრივ ლოგოსად აქციეს. ჩვენ ზემოთ ვნახეთ თუ როგორ უმალავდა გარშემომყოფებს იესო თავის ჭეშმარიტ ვინაობას მარკოზის სახარებაში, იოანეს სახარებაში უმალავს კი არა, სახალხოდ აცხადებს, რომ ისაა გზა, სინათლე, ჭეშმარიტება, რომ მის მიერ შეიქმნა ყველაფერი, რომ მამას ანუ ღმერთს ვერავინ შეიცნობს მის გარეშე, რომ არაა ცხონებისა და გადარჩენის სხვა გზა გარდა მისი გზისა. ერთხელ თქვა, აბრაამამდე მე ვიყავიო, რამაც ებრაელები საშინლად აღაშფოთა. ცხადია, ხალხი ფიქრობდა, რომ იესო, ძე იოსებისა, უბრალო ნაზარეველი მუშაკი, რომელსაც ისინი კარგად იცნობდნენ, ახალგაზრდა კაცი, რომელიც მათთან ერთად იზრდებოდა, ჭკუიდან შეცდა. ნებისმიერ დაკვირვებული მკითხველი კარგად დაინახავს, რომ იოანეს სახარებაში დახატული ქრისტე სრულიად სხვა ქრისტეა, რადიკალურად განსხვავებული სინოპტიკური სახარებების იესოსაგან. რა თქმა უნდა, სინოპტიკურ სახარებებს შორისაცაა მნიშვნელოვანი სხვაობა და წინააღმდეგობა, როგორც ეს ვნახეთ, მაგრამ იოანეს სახარება საერთოდ სხვა გზას დაადგა. საქმე ისაა, რომ ის ქრისტიანული თემი, რომლის წიაღშიც შეიქმნა იოანეს სახარება, პალესტინაში ცხოვრობდა და იუდეველთაგან დევნას განიცდიდა. იესოს მესიად აღიარება იუდეველთა თემიდან მოკვეთას ნიშნავდა. ეს თემი, უმეტესწილად, იუდეველებიდან მოქცეული ქრისტიანებისაგან შედგებოდა. იოანეს სახარებაში სწორედ ამ თემში გავრცელებული რწმენა-წარმოდგენები აისახა, აისახა ქრისტეს ის ხატება, რომელიც ამ ქრისტიანთა წარმოსახვაში არსებობდა და რომელსაც ძალზე ცოტა რამ ჰქონდა საერთო რეალურად არსებულ ისტორიულ ქრისტესთან.  იოანეს სახარების ავტორმა გააერთიანა სხვადასხვაგვარი გარდამოცემები, თქმულებები და ჰიმნები ქრისტეს შესახებ, ამიტომ მისი თხზულება ძალიან ეკლექტიკურია. ამავე ავტორმა წაუმძღვარა შესავალი იოანეს სახარებას, სადაც ქრისტე სამყაროს შემოქმედ ლოგოსად გამოაცხადა. იოანეს სახარების შემოქმედი ქრისტიანული თემი, რომელიც პალესტინაში ცხოვრობდა, დევნისა და წნეხის ქვეშ თავისებურად განვითარდა. ამ თემის წევრებმა, რომლებსაც მტრულ გარემოცვაში უწევდათ ცხოვრება, იესოს, რომელიც სხვა ქრისტიანულ თემებს, როგორც გამორჩეული ადამიანი, მესია, ისე სწამდათ, სრულიად განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭეს და ის ღვთაებრივ არსებად აქციეს. რა თქმა უნდა, ბოლომდე ცხადი არაა, თუ რა მიმართებაა იოანეს სახარებაში ღმერთსა და ქრისტეს შორის (ის რომ მამა და ძე ერთარსნი არიან და სხვადასხვა ჰიპოსტასის, ეს გვიანდელი ქრისტიანული გამონაგონია და მას არაფერი აქვს საერთო პირველი საუკუნის პალესტინის დევნილი ქრისტიანული თემის ადრეულ რწმენა-წარმოდგენებთან, რომლებიც იოანეს სახარებაში აისახა), თუმცა საბოლოო ჯამში, როგორც ეკლესიის ისტორიამ დაგვანახა, სწორედ ამ მცირერიცხოვანი, შეჭირვებული პალესტინური თემის რწმენა იქცა დომინანტურად მთელ ქრისტიანულ სამყაროში.

            საკუთარი მიზნებისთვის იოანეს სახარების ავტორიც გარკვეულ დეტალებს განსხვავებულად წარმოაჩენს. ერთ-ერთი ასეთი მნიშვნელოვანი ეპიზოდი პასექს უკავშირდება. პასექისა და საიდუმლო სერობის ისტორიას მოგვითხრობს უძველესი მარკოზის სახარების ავტორიც. მოწაფეები ეკითხებიან იესოს თუ სად უნდა პასექის დღესასწაულის აღნიშვნა (მარკოზი 14:12). იესო უხსნის მოწაფეებს თუ როგორ მოიქცნენ. მოციქულები სადღესასწაულო სუფრას მოამზადებენ და საღამოს იმართება საიდუმლო სერობა. მარკოზის სახარების თანახმად, ეს ხდება პასექის დღესასწაულის (რომელიც შაბათსაა) წინა დღეს. პარასკევს საღამოს უკვე პასექია, რადგან ძველი ებრაული დროის ათვლით ახალი დღე ღამის დადგომისთანავე იწყებოდა. საიდუმლო სერობის შემდეგ იესო მიდის გეთსამანიის ბაღში და იქ ლოცულობს. მას გასცემს იუდა ისკარიოტელი. იესოს აპატიმრებენ და ის მიჰყავთ სინედრიონთან, რომლის წევრებიც მას ასამართლებენ. ღამეს იესო დილეგში ატარებს. დილით ის მიჰყავთ პილატე პონტოელთან, რომელიც მას ჯვარცმას მიუსჯის. დილის ცხრა საათზე იესოს ჯვარს აცვამენ. ეს ხდება პასექის დღეს ანუ შაბათს. იოანეს სახარების ავტორმა მოვლენათა მთელი ეს ქრონოლოგია გადაათარიღა და ერთი დღით უკან გადასწია. ამ ავტორის თანახმად, იესოს გასამართლება და ჯვარცმა არა პასექს, არამედ პასექის წინა დღეს, პარასკევს ხდება. იოანეს სახარების ავტორმა თვითნებურად შეცვალა მოვლენათა დრო. სპეციალისტები ფიქრობენ, რომ მან ეს შეგნებულად გააკეთა, რათა იესო სიმბოლურად წარმოეჩინა, როგორც დასაკლავი კრავი, რომელიც კაცობრიობის ცოდვებისათვის მოიკლა (პასექის წინა დღეს ცხვარი იკვლებოდა). დიდი ალბათობით, მოვლენათა სწორი თანმიმდევრობა მარკოზის უძველეს სახარებას აქვს დაცული. იოანეს სახარება ყველაზე გვიანდელია და აქ უამრავი რამ სხვაგვარი კუთხითა და ინტერპრეტაციითაა ნაჩვენები, მათ შორის იესოს გასამართლებისა და ჯვარცმის დროც.

            რას გვაძლევს ახალი აღთქმის ისტორიულ-კრიტიკული განხილვა დღეს? რას გვეუბნება აღნიშნული კვლევა ისტორიული ქრისტეს შესახებ? ვინ იყო ის? აქ ყველაზე ადეკვატური პასუხია შემდეგი: იესო იყო პირველი საუკუნის აპოკალიფსური წინასწარმეტყველი, ებრაელი რაბი, რომელიც სამყაროს მყისიერ დასასრულსა და კაცობრიობის საყოველთაო განკითხვას ქადაგებდა. კიდევ ერთხელ ხაზგასმით ვიტყვი, რომ იესო სამყაროს დასასრულსა და საშინელ სამსჯავროს საკუთარ სიცოცხლეშივე, სულ რამდენიმე წელიწადში ელოდა, როგორც ამას ძალიან ცხადად და თვალნათლივ წარმოაჩენს მარკოზისა და იოანეს სახარებები. ის ქადაგებდა ძე კაცისას მოსვლას (ზოგიერთი ვარაუდით ძე კაცისაში თავად ქრისტე იგულისხმება, ზოგი ვარაუდით კი, ძე კაცისა სხვაა, ხოლო ქრისტე სხვა), რომელიც განსჯიდა მკვდრებს და ცოცხლებს: ,,რადგან, ვისაც შერცხვება ჩემი და ჩემი სიტყვებისა ამ მრუშ და ცოდვილ მოდგმაში, კაცის ძესაც შერცხვება მისი, როცა მოვა თავისი მამის დიდებაში, წმინდა ანგელოზებთან ერთად (ჩემი აზრით, ეს სიტყვები ყველაზე კარგად წარმოაჩენს, რომ იესო სხვაა, ხოლო ძე კაცისა - სხვა. ის ფრაზები, სადაც იესო საკუთარ თავს ძე კაცისთან აიგივებს, აშკარად, გვიანდელი ჩანამატია - შ. მ.)..   უთხრა მათ: „ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: არიან ზოგიერთნი აქ მდგომთაგან, რომელნიც არ იგემებენ სიკვდილს, სანამ არ იხილავენ ღვთის სასუფეველს, ძლიერებით მოსულს“ (მარკოზი 9:1). იესოს სიტყვები ხალხს შიშითა და ძრწოლით აღავსებდა. მალე რაღაც დიადი და საშინელი, ამავე დროს იდუმალი და გამოუცნობი რამ უნდა მომხდარიყო. ეს დღეები ახლოს იყო და ყველაფერი მალე დასრულდებოდა: ,,იესომ უთხრა მას: „ხედავ ამ დიდ შენობებს? ქვა ქვაზე არ დარჩება აქ, რომ არ ჩამოიქცეს“; როცა ზეთისხილის მთაზე იჯდა ტაძრის გასწვრივ, ჰკითხეს მას განმარტოებით მყოფმა პეტრემ, იაკობმა, იოანემ და ანდრიამ: „გვითხარი, როდის მოხდება ეს, და რა იქნება იმის ნიშანი, როცა ყოველივე ეს უნდა მოხდეს?“იესომ დაუწყო მათ ლაპარაკი: „გაფრთხილდით, რომ არავინ შეგაცდინოთ; რადგან ბევრნი მოვლენ ჩემი სახელით და იტყვიან, მე ვარო, და მრავალს შეაცდენენ; როცა მოისმენთ ომებზე და ომების ხმებზე, ნუ შეძრწუნდებით: ეს უნდა მოხდეს, მაგრამ ჯერ კიდევ არ არის აღსასრული; აღდგება ერი ერის წინააღმდეგ და სამეფო სამეფოს წინააღმდეგ. იქნება მიწისძვრები ადგილ-ადგილ და შიმშილობები. ეს მშობიარობის ტკივილთა დასაწყისია..’’ (მარკოზი 13: 2-8). ,,ვინაიდან იმ დღეებში ისეთი გასაჭირი იქნება, რომლის მსგავსი არ ყოფილა ქვეყნის დასაბამიდან, რომელიც შექმნა ღმერთმა, დღევანდელ დღემდე, და აღარც არასოდეს იქნება. უფალს რომ არ შეემოკლებინა ის დღეები, ვერა ხორციელი ვერ გადარჩებოდა. მაგრამ ის დღეები შეამოკლა იმ რჩეულთათვის, რომლებიც მან ამოირჩია. მაშინ თუ ვინმე გეტყვით: აჰა, აქ არისო ქრისტე, ან: აჰა, იქო, არ ერწმუნოთ. ვინაიდან აღდგებიან ცრუქრისტეები და ცრუწინასწარმეტყველნი და მოიმოქმედებენ სასწაულებსა და ნიშნებს, რათა რჩეულნი შეაცდინონ, თუ კი შეძლებენ. თქვენ კი გაფრთხილდით. წინასწარ გითხარით ყველაფერი. მაგრამ იმ დღეებში, იმ გასაჭირის შემდგომ, მზე დაბნელდება და მთვარე აღარ გამოსცემს თავის ნათელს. იქნება ვარსკვლავთა ცვენა და შეირყევიან ციური ძალები. მაშინ იხილავენ კაცის ძეს, ღრუბლებზე მომავალს დიადი ძალით და დიდებით. მაშინ იგი წარგზავნის თავის ანგელოზებს და შეკრებენ მის რჩეულებს ოთხთავ ქართაგან, მიწის კიდიდან ცის კიდემდე. იფხიზლეთ და ილოცეთ „ლეღვისაგან ისწავლეთ მაგალითი: როცა მისი რტოები დარბილდება და შეიფოთლება, იცით, რომ ახლოა ზაფხული. ასევე, როცა იხილავთ, რომ ეს ყოველივე ხდება, იცოდეთ, რომ კარსაა მომდგარი. ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: არ გადაივლის ეს თაობა, ვიდრე ყოველივე ეს არ მოხდება’’ (მარკოზი 13: 19-30).

            დავაკვირდეთ ამ უკანასკნელ ფრაზას: ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: არ გადაივლის ეს თაობა, ვიდრე ყოველივე ეს არ მოხდება. მე მგონი, აქაც დიდი ფილოსოფია და ეგზეგეტიკა არაა საჭირო გავიგოთ, თუ რა წერია შავით თეთრზე: არ გადაივლისო ანუ არ მოკვდებაო ეს თაობა ანუ თაობა, რომელიც მაშინ, იესოს ქადაგებისას, იყო ცოცხალი, ვიდრე იესოსგან ნაწინასწარმეტყველები არ ახდებოდა. თუკი ამას დავამატებთ ზემოთ დამოწმებულ სიტყვებს (ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: არიან ზოგიერთნი აქ მდგომთაგან, რომელნიც არ იგემებენ სიკვდილს, სანამ არ იხილავენ ღვთის სასუფეველს, ძლიერებით მოსულს), ვფიქრობ, დაკვირვებული მკითხველისათვის ყველაფერი კიდევ უფრო ცხადი გახდება: იესო ნაწინასწარმეტყველებ აპოკალიფსურ მოვლენებსა და ძე კაცისას მიერ სამყაროს განსჯას უახლოეს მომავალში, საკუთარ თანამედროვეთა სიცოცხლეშივე, ელოდა. მე მგონი, დიდი მტკიცება არ სჭირდება იმ ფაქტს, რომ არავითარი აპოკალიფსი და საყოველთაო განსჯა ახ. წ. I საუკუნეში არ მომხდარა (ან, შეიძლება მოხდა და ჩვენ არ ვიცით). შესაბამისად, საუკუნეების შემდეგ, უკვე მაშინ, როდესაც ქრისტიანობა აპოკალიფსური მოლოდინებით შეპყრობილი პატარა დევნილი სექტა კი არა, იმპერატორებისა და მეფეებისგან პატივდებული მსოფლიოს დამპყრობელი ძლევამოსილი რელიგია იყო (რომელიც იქით სხვებს სდევნიდა და წვავდა), წმინდა მამებმა ამ ფრაზებს (ისევე როგორც უამრავ სხვა ფრაზასა თუ ეპიზოდს ახალი აღთქმიდან) ათასგვარი გამართლება და ინტერპრეტაცია გამოუნახეს, მაგრამ ვფიქრობთ სწორი ისტორიული და კულტურული კონტექსტის გათვალისწინებით სახარების ამ და რიგი სხვა ეპიზოდების გაგება საკმაოდ ადვილია.

            სხვათა შორის, აქვე უნდა ვთქვა, რომ სახარებისათვის უცხოა მარადიული, სადღაც მიღმიერ სამყაროში არსებული, სასუფევლისა და ჯოჯოხეთის იდეა. ამ სიტყვების წაკითხვისას მკითხველი, განსაკუთრებით, მორწმუნე მკითხველი, ალბათ, გაღიზიანდება, აღშფოთდება. მას ხომ მთელი ცხოვრება ისე ასწავლიდნენ, თითქოს სახარება მარადიული ტანჯვას ქადაგებდეს, მაგრამ სწორი ისტორიული კონტექსტის გააზრებით, ყველაფერი ნათელი ხდება და სახარების მკითხველს კარგად ესმის თუ რას ქადაგებს  რეალურად ახალი აღთქმის წიგნები, თუმცა ამის შესახებ სხვა დროს ვისაუბრებ.     

            ეს მცირე სამეცნიერო-პოპულარული ნარკვევი ოდნავადაც არ ამოწურავს მთელ იმ ღრმა, კომპლექსურ, მრავალფეროვან პრობლემატიკას, რომელიც ახალი აღთქმის კანონის ჩამოყალიბებას უკავშირდება, თუმცა, ვფიქრობთ, მკითხველისათვის ცხადი გახდა, რომ სახარება ისეთივე ისტორიული წყაროა, როგორც ელინისტური თუ ანტიკური ხანის სხვა წყაროები. ის სავსეა შეცდომებით, ანაქრონიზმებითა და წინააღმდეგობრივი ხასიათით. მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, თანამედროვე მეცნიერება ახერხებს გაარჩიოს რა არის ამ წყაროებში გვიანდელი და ყალბი და რა - ჭეშმარიტად ისტორიული და ავთენტური. შესაბამისად, მეცნიერება, ამ გზითა და საშუალებით, მეტნაკლები სიცხადით, ისტორიული ქრისტეს დანახვის შესაძლებლობას გვაძლევს.